Prema istorijskim podacima, 09. novembra 1918. godine srpska vojska je umarširala u Bosansku Gradišku čime je okončana austro-ugaraska okupacija ovih prostora.
O tome se gotovo i nije govorilo dok se tematika i zbivanja u Prvom svjetskom ratu na ovom području, nije našla u fokusu knjige „Istorija Bosanske Gradiške i njene okoline u Prvom svjetskom ratu“, autora Bojana Vujčića, istoričara i direktora Zavičajnog muzeja Gradiška. Zahvaljući kustosu Vujičiću koji je podatke o 9. novembru pronašao na tavanu austro-ugarske vijećnice u Gradišci i to po njegovim riječima sasvim slučajno, nakon toliko godina, danas znamo nešto više o ovom značajnom danu za Gradišku.
“Bilo je priča da je kćerka Veljka Čubrilovića dočekala oslobodioce u Gradišci na mostu ali to nije tačno jer u to vrijeme nije bilo pontonskog mosta koji je sagrađen nešto kasnije. Radilo se u stvari o dočeku na mostu u Kozarskoj Dubici gdje je mala Nadica sa majkom Jovankom i stricem Vasom na pontonskom mostu dočekala srpsku vojsku i predala im buket cvijeća. U Gradišci je već 1. novembra formirano Narodno vijeće na čelu sa doktorom Jovom Malićem koji je jedan od najistaknutijih kada je u pitanju borba protiv okupatora.”
Vujčić dodaje da je Malić istorijski zapostavljen iako je bio najpoznatiji kao doktor.
“Rodio se u Gradišci i cijeli svoj životni i radni vijek proveo u Gradišci. Nakon preuzimanja Narodnog vijeća, uspostavljena je nova vlast. Begovski čardaci su porušeni, te dolazi do formiranja Garde na čelu sa Mihajlom Subotićem koja je postojala dok nije uspostavljena Žandarmerija. Ona iz austro-ugarskog perioda biva raspuštena i njeni su se pripadnici razbježali. Narod je dočekao istinsku slobodu i nije se džaba Kralj Petar I Karađorđević nazivao oslobodiocem.”
Vujčić dalje ističe i jedan zanimljiv podatak, koji kaže da su mnogi Gradiščani bili na krunisanju kralja 1904. godine. Neki od njih su i pomenuti Vladimir Malić i njegova supruga koji su cijelu noć na konjima jahali da bi došli sa Majevice u Banju Koviljaču, kako bi vidjeli kralja Petra.
“Kralj Petar I Karađorđević je bio simbol oslobođenja srpskog naroda, što se kroz istoriju i pokazalo. Poznat je i podatak da je 1926. godine srpsko građanstvo i ostali, donijelo odluku da se izgradi spomenik kralju Petru I te je urađen postament i statua ispred Kotarskog ureda, kasnije je dolaskom komunističke vlasti srušen”, zaključuje Vujčić.
Na kraju valja napomenuti da je istoričar i direktor Zavičajnog muzeja Gradiška, podnio inicijativu o izgradnji monumentalnog spomenika Kralju Petru I Karađorđeviću na lokaciji Trg Svetog Save poznatijeg kao “stara autobuska stanica”, za koju smatra da bi bila idelna lokacija.
Autor: Marinko Zeljko
