U organizaciji fondacije „Friedrih Ebert“ i „Centra za međunarodne odnose“ Banja Luka, putem zoom aplikacije održana je naučna konferencija „Pluralizam i kriza“, a prenošena uživo putem facebook portala Mikro mreže. Istovremeno ovom konferncijom obilježena je dvadesetogodišnjica saradnje Fondacije „Friedrih Ebert“ i „Centra za međunarodne odnose“ u programu regionalnog dijaloga Banja Luka-Zagreb.
Nebojša Vladisavljević, profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu istakao je kako je u posljednoj deceniji u našem regionu prisutan nedemokratski trend. Po njemu se taj nedemokratski trend ispoljavao u različitim oblicima u različitim državama regiona.
„Naš region je dio talasa globalne demokratske recesije koji je zahvatio i stare i nove demokratije. Ishodi su bili nepovoljniji u državama u kojima je demokratija bila ranjivija i nestabilnija. U starim zapadnim demokratijama vidimo uspon populizma, koji negativno djeluje na pluralizam, iako populizam može imati pozitivne posljedice za participaciju građana, za inkluzivnost starih demokratija. Konfrotativni stil politike ugrožava umjerenost.
Pluralizam opstaje u starim demokratijama, žilav je i otporan u većoj mjeri nego što je to slučaj sa novim demokratijama. U slučajevima u kojima dolazi do narušavanja demokratije mi vidimo da pluralizam opstaje, ali opstaje u drugom obliku kao ograničeni ili autoritativni pluralizam. Ovde vidimo velliku razliku sadašnjeg, novog autoritarizma u odnosu na autorizma koji je postojao u većem dijelu dvadesetog vijeka. Kada pogledamo autoritativne režime i lijeve i desne orijentacije između dva svjetska rata, ili tokom Hladnog rata vidimo da su to jednopartijski, veoma represivni režimi, koji sprečavaju ne samo politički , već i ekonomski i socijalni pluralizam.
Novi autoritatizam, poslije kraja Hladnog rata i poslije socijalizma, podrazumijeva višestranačke izbore, ali izbore koji nisu slobodni i pošteni. On formalno proklamuje slobode i prava građana, ali ih sistematski krši. To je autoritarizam novog tipa, kojeg neki nazivaju mješovitim režimima ili takmičarskim autoritarizmom. Ako pogledamo naš region tokom devedesetih godina, vidimo da takvi režimi dominiraju, izuzev u Sloveniji, koja je uspjela da se priključi srednjeevropskim demokratijama.
Tokom 2000-tih godina dešava se veliki uspon demokratije u državama regiona, prije svega u Hrvatskoj i Srbiji. U poslednjih nekoliko godina dešava se postepeni pad demokratije, sve do uspona autoritatizma u pojedinim državama regiona. Crnu Goru demokratski talasi gotovo da nisu ni zahvatili, ona je primjer takmičarskog autoritatizma. Makedonija je imala uspon tokom 2000. tih godina, ali poslije nekoliko godina imamo povratak autoritativnoj politici“.
Promjene u Makedoniji su, smatra Vladisavljević, nestabilne, dok je Srbija imala veliki uspon demokratije 2000. tih koji je trajao više od decenije, ali onda imamo sistematsko urušavanje, prije svega medijskih sloboda, zatim i izbora od strane Srpske napredne stranke i Aleksandra Vučića, tako da Srbija već nekoliko godina nije demokratska država.
Za Vladisavljevića je Bosna i Hercegovina zanimljiv slučaj, jer tu imamo neku vrstu asimetričnog nedemokratskog režima ili entitetskih autoritarizama, zavisno iz kojeg ugla se posmatra. Ako pogledamo Republiku Srpsku tu vidimo podržavanje urušavanja demokraije koje smo imali u Srbiji. U Federaciji BiH zbog složenih institucionalnih rješenja, konsocijalne federacije jako je teško drastično urušiti demokratske ustanove, ali to ne spriječava oligarhijsku vladavinu SDA, HDZ-a i manjih koalicionih partnera. U Hrvatskoj nedemokratski trendovi se pojavljuju u nešto blažem obliku zbog drugačijeg konteksta. Tu imamo kompeticiju između dve velike stranke koje opstaju već tri decenije i u određenoj mjeri sprečava drastičnije političke promjene. Novi nedemokratski trendovi, koji su se pojavili u našem regionu u poslednjoj deceniji, su suzili prostor za pluralizam, ali ga nisu potpuno uklonili. Pluralizam opstaje u obliku ograničenog autoritativnog pluralizma, što nam govori da ne živimo u demokratskim državama.
Tonči Kursar, profesor na Fakultetu političkih znanosti iz Zagreba se pozvao na njemačku politikologinju Klaudiju Vizer, prema kojoj politizacija predstavlja označavanje problema kao objekta ili predmeta političkog djelovanja. Karl Šmit smatra da svaka religijska, moralna, ekonomska ili neka druga suprotnost pretvara u političku suprotnost, ako je dovoljno snažan da ljude efektivno grupiše na prijatelje i neprijatelje.
„Postotak vakcinisanih u Hrvatskoj prije mjesec dana je bio 42 odsto odraslog stanovništva, a danas ih je 5 procenata. To znači da možemo reći da je izvršen pritisak administrativnim putem da se građani vakcinišu. Po mom sudu ta suprotnost dobija političku dimenziju, odnosno dobija dimenziju o kojoj Karl Šmit govori. To nije slučaj samo u Hrvatskoj, već i u Srbiji. Ono što se dogodilo u Hrvatskoj u poslednjih mjesec dana izazvalo je komešanje ljudi koji se bolje snalaze u okviru podjele političkog prostora na ljevicu i desnicu. Požurilo se se pronaći što više desničarskih simbola i osoba, kako bi se potkrijepilo da je novo gibanje desničarska ujdurma. Ako pregledamo snimke onda ćemo vidjeti puno ljevičara koji su se antivakserski artikulisali. Smatram da to nije produktivan način razmišljanja o novonastalom fenomenu, budući da jasno da oni koji su bili na skupu došli su sa različitim ideološkim orijentacijama. Mislim na skup od prošle subote, koji je bio izrazito masovan. Političke stranke, uglavnom desne, paratiziraju na repolitizaciji problema COVID 19. U društvenim znanostima teško je prihvatiti da se osnovna politička podjela izvodi iz suprotnosti vakcinisani i nevakcinisani.
U emisiji „OKO“ na RTS-u nastupao je jedan beogradski epidemilog i politikolog. Lično se više mogu složiti sa epidemiologom. Problem svih demokratija, bile one stare ili mlade, istočne ili zapadne, je da nema minimalnog konsenzusa šta je to opšte dobro u demokratijama. Sa stajališta politikologije stajalište koje smo dobili u ovoj emisiji je da svi prosvjednici žive u nekoj vrsti zablude, jer nisu pogodili pravi problem. Po politikologu je pravi problem socio-ekonomska nejednakost. Ovo nam pokazuje da jedan dio naše struke se ne želi suočiti sa onim što se u teoriji naziva čisto subjektivno. PO mom sudu to ne može biti sasvim produktivno zato što su demokratije u dubljoj krizi. U Hrvatskoj imamo sličnu reakciju, naime, kod progresivne platforme umjesto pseudomarksizma, koji primjećujem kod nekih politikoloških tumačenja, oni govore da to nije pravi politički problem, nego je pravi politički problem korupcija vladajuće stranke“, obrazložio je Kursar na primjeru aktuelne debate o vakcinaciji pluralizam, krizu i kohabitaciju u ovoj članici Evropske unije.
Sarajevski profesor na Fakultetu političkih nauka Asim Mujkić je naglasio kako na populizam ne treba gledati isključivo u negativnom smislu: „Populizam možemo smatrati mjestom rođenja političkog, on je formativna i konstruktivna snaga koja konstituiše političko. Populizam razumijevam kao konstantu u našem političkom, koja ima svoje uspone i padove. Nekad nam se čini da se demokratija konsoliduje, ali populizam je dugotrajno obilježje svih režima, u svim oblicima, od devedesetih godina. Populizam razumijevam na tragu kako ga vidi Antonio Gramši koji kaže da se populizam javlja kada proces ideološkog određenja pozicije građanina, subjekta, u nekom društvu postane problematičan, zahvaljujući određenim istorijskim, političkim i ekonomskim okolnostima. Da se to obično dešava u doba strukturne ekonomske krize i niza kriza koje zahtijevaju promjene. Nakon velike ekonomske krize 2008. godine vidjeli smo da je populizam sve više prisutan u zemljama Zapadne Evrope. To je simptom kada se izgubilo jasno određenje uloge i pozicije građana. Vladjuće mreže samorazumijevanja i solidarnosti, koje su do juče stanovništvo jedne zemlje držale na okupu, počinju da doživljavaju kao tuđe, kao strane, kao nametnute, odnosno korumpirane, kada prestane dominantni ideološki repertoar da imam mobilizacijsku snagu. Krajem 80. tih godina vokabular Saveza komunista više nikoga nije mogao mobilizovati. Pojava populizma tiče se krize, nesumljivo ideološkog određenja pozicije u društvu, subjekt, građanin se traži. Kada prestanu dominantne ideološke fraze javlja se ispražnjen ideološki prostor, koji priziva nove takmičarske ideološke naracije. Tada na scenu obično stupaju elite izazivači, one pokušavaju dati jedan ubjedljiviji narativ. Populistička naracija je često personalizovana. Populista je uvijek taj koji sebe predstavlja kao onog koji je sposoban da čuje narod, on narod razumije“.
Dražen Barbarić sa Ffilozofskog fakulteta, odsjeka politologije Sveučilišta u Mostaru uveo je u razmatranje dva klasična razlikovanja Žaka Ransijera politike i policije, gdje je politika neka vrsta institucionalnog razbijanja prirodnog odnosa dominacije. „Ransije smatra da politika postoji zato što nijedan društveni poredak nije utemeljen u prirodi, zato što nema nikakvog božanskog zakona koji bi upravljao ljudskim društvima. Za Ransijea, politika da bi uopšte postojala, mora početi od temeljnog nesuglasja, ona se mora bazirati na ono što treba izgraditi kao zajedničko. Mora postojati neko početno nesuglasje da bi politika uopšte imala svoju svrhu. Ransije je mišljenja da je politika aparat ili sredstvo, odnosno sfera koja razrezuje udjel u cjelini, gdje bi se svaki društveni subjektivitet trebao ugraditi u cjelinu demosa. Nasuprot takvoj politici stoji policija., koja bi u omjeru demokratske politike trebala da te razrezane udjele sistematizovati. Funkcija policije je aparat moći, zapravo aparat vlasti. Policija distribuira razrezane udjele u političku strukturu.“, zaključio je Barbarić.
„Pluralizam u kontekstu Evropske unije je normativno definisan. Jedan od Kopenhagenskih principa, koji je usvojen 1993.godine, se odnosi na postsocijalistička društva i njihovu želju da postanu članice EU, definisao pluralizam. Taj kriterijum i danas ostaje kao referntni kriterijum za mjerenje uspješnosti društva u procesu pristupanja EU. Postjugoslovenska društva nisu imala jasan odgovor na pitanje kako da krenu u društvene promjene, koje su izazvane globalnim transformacijama i promjenama. Sve te promjene su bile reaktivnog tipa, rezultirale su tim da je komunistička, odnosno socijalistička elita sama sebe prozvala nekom novom elitom. Posljedica toga je da je ta politička elita, koja je kohabitirala sa novom, tajkunskom, kriminalnom političkom elitom, i dalje na vlasti. Takve elite ne žele, i ne bi voljele da vide bilo kakav realni društveni pluralizam zasnovan na pluralizmu društvenih grupa, političkih ideja ili programa. Ove elite više manipulišu sa ovim pojmom.“, istakao je u završnom izlaganju banjalučki profesor Fakulteta političkih nauka i direktor Centra za međunarodne odnose Miloš Šolaja.
Sve detalje konferencije možete pogledati na videu.
Pratite ”Micro mrežu”:
