Cijene hrane u BiH kreću se između 83 i 85 odsto prosjeka Evropske unije, ali taj podatak većini građana u svakodnevnom životu malo znači. Hrana je u BiH nominalno jeftinija nego u većini evropskih zemalja, ali istovremeno zauzima neproporcionalno veliki dio kućnog budžeta, čineći svakodnevne namirnice snažnim udarcem po životni standard.
To pokazuju uporedni podaci Evrostata i Agencije za statistiku BiH koji, kada se pažljivo analiziraju, otkrivaju da građani BiH izdvajaju daleko više novca za osnovne životne namirnice nego stanovnici zemalja u kojima je hrana znatno skuplja. BiH se tako izdvaja kao jedinstven primjer ekonomskog paradoksa – niže cijene ne donose lakši život.
BiH u donjem dijelu evropske ljestvice
Istraživanje koje prati kretanje cijena unutar zemalja članica EU, a zasnovano je na paritetu kupovne moći, pokazuje da se BiH nalazi u donjem dijelu evropske ljestvice kada su u pitanju cijene hrane. Sa indeksom koji se kreće između 83 i 85, u odnosu na prosjek EU od 100, slika izgleda povoljnije nego što jeste – sve dok se u obzir ne uzmu prihodi domaćinstava.
Tada se situacija dramatično mijenja. Podaci Agencije za statistiku BiH otkrivaju da troškovi kupovine hrane čine znatno veći udio u ukupnoj potrošnji domaćinstava nego u većini zemalja Evropske unije. Dok u razvijenim ekonomijama taj udio rijetko prelazi 12 odsto, u BiH on ide i preko 50 odsto, što znači da više od polovine mjesečnih primanja odlazi na osnovne namirnice.
Uporedni podaci dodatno potvrđuju ovaj raskorak. U Njemačkoj, Francuskoj ili Danskoj cijene hrane su znatno više od prosjeka EU, ali ih nadoknađuju mnogo veća lična primanja. U BiH je situacija obrnuta – iako su cijene niže, prosječne plate ne prate ni regionalne, a kamoli evropske trendove.
Prema posljednjim podacima, prosječna plata u BiH iznosi oko 1.620 KM. Litar mlijeka košta oko 2,22 KM, a vekna najjeftinijeg hljeba (500 grama) oko 1,90 KM. Od prosječne plate u BiH mjesečno se može kupiti od 740 do 760 litara mlijeka ili 860-880 vekni hljeba. Količina riže (jedan kilogram) dostupna za prosječnu platu iznosi od 370 do 380 kilograma, dok kilogram svježeg mesa košta oko 15 KM, što omogućava kupovinu tek oko 108 kilograma mesa mjesečno.
Poređenje sa zemljama regiona i EU dodatno naglašava razlike u kupovnoj moći. U Hrvatskoj, gdje je prosječna neto plata oko 1.446 evra (približno 2.830 KM), građani mogu kupiti oko 1.330 litara mlijeka ili gotovo 1.060 vekni hljeba. Kilogram riže dostupan je u količini od oko 950 kilograma, a mesa oko 188 kilograma, što je 80 kilograma više nego u BiH.
Austrija, s prosječnim neto platama između 2.400 i 2.800 evra (od 4.800 do 5.600 KM), omogućava kupovinu od 1.620 do 1.890 litara mlijeka, 1.040-1.210 vekni hljeba, oko 1.800 kilograma riže i više od 360 kilograma mesa mjesečno – više nego duplo u odnosu na BiH. Njemačka, s prosječnom platom od oko 2.500 evra (oko 5.000 KM), omogućava kupovinu oko 1.700 litara mlijeka, 1.100 vekni hljeba, 1.850 kilograma riže i 380 kilograma mesa.
Razlike u kupovnoj moći
Svi ovi podaci jasno pokazuju da niže cijene hrane u BiH gotovo ništa ne znače kada se stave u odnos sa prosječnim ličnim primanjima. Razlike u kupovnoj moći čine da domaćinstva u BiH izdvajaju znatno veći dio prihoda za osnovne životne potrebe nego stanovnici Hrvatske, Austrije, Njemačke, ali i većine drugih evropskih država.
Poseban problem predstavlja činjenica da su cijene hrane u BiH u posljednje dvije godine rasle brže nego u većini zemalja Evropske unije. Dok u pojedinim zapadnoevropskim državama postoji stabilizacija ili čak blagi pad cijena pojedinih prehrambenih proizvoda, u BiH taj efekat gotovo da nije vidljiv. Naprotiv, “pustošenje novčanika” u domaćinstvima nastavljeno je sprinterskim tempom, koji čak ni zahuktala inflacija ne može da prati.
BiH se nalazi na samom dnu evropske ljestvice po visini plata. Prosječna godišnja bruto plata, kada se preračuna u evre, iznosi od 12.000 do 13.000, što je više od tri puta manje od prosjeka unutar Evropske unije koji iznosi gotovo 40.000 evra.
U poređenju s pojedinim evropskim zemljama razlike postaju još izraženije. U Njemačkoj, gdje prosječna godišnja plata prelazi 50.000 evra, zaposleni u prosjeku zarađuju četiri puta više nego radnici u BiH. U Austriji i Danskoj ta razlika je slična, dok je u Luksemburgu, s prosjekom većim od 80.000 evra, godišnja plata čak od šest do sedam puta viša nego u BiH. Čak i u državama koje se nalaze na dnu ljestvice Evropske unije, poput Bugarske i Mađarske, prosječne godišnje plate su osjetno više nego u BiH. Bugarska, s oko 15.000 evra godišnje, i dalje ima primanja koja su od 20 do 30 odsto veća od onih u BiH.
Svi ovi podaci pokazuju da BiH ne zaostaje samo za zapadnom i sjevernom Evropom, već i za najslabije “plaćenim” članicama Evropske unije. Upravo zato razlike u platama i kupovnoj moći ostaju jedan od ključnih faktora masovnog odlaska ljudi iz BiH prema Njemačkoj, Austriji i drugim zemljama Evropske unije, gdje je moguće za jednu godinu zaraditi onoliko koliko se u BiH zaradi za četiri ili pet godina rada.
Kad brašno pojeftini, hljeb poskupi
Tokom ove godine najviše su poskupjele namirnice koje direktno utiču na svakodnevni život građana. Cijene svježeg mesa porasle su za 20 odsto, a kafe i čokolada 50-60 odsto. Iako su cijene brašna nešto pale, cijene hljeba su i dalje nastavile da rastu. Tokom posljednjih 12 mjeseci to je iznosilo oko deset odsto.
Korpa dopola puna
Vrijednost potrošačke korpe u BiH, u zavisnosti od metodologije i izvora koji je računa, kreće se između 2.800 i 3.200 maraka. Prosječna plata pokriva svega oko 50 odsto ovih troškova, što pokazuje da većina domaćinstava nema dovoljno primanja za pokrivanje osnovnih životnih potreba. Najveći dio troškova odnosi se na prehranu, koja učestvuje sa više od 45 odsto u ukupnoj vrijednosti potrošačke korpe.
/Glas Srpske/
