Moji dobri prijatelji iz Aleksinca me nagovoriše da posjetim jedan manastir za koji rekoše da je velika svetinja ovog kraja i mjesto gdje se mnoga iscjelenja dogodiše. I odem da posjetim Manastir svetog romana u Đunisu. Manastir je u donjem toku rijeke Južne Morave, blizu njenog ušća, odnosno njenog spajanja sa Zapadnom Moravom kod Stalaća.Smješten je u šumi, nedaleko od Đunisa, na nekih 40km od Aleksinca, možda isto toliko od Kruševca.. Do manastira se može doći odličnim asfaltnim putem. Manastir je sada ženski, sa samo nekoliko monahinja.
Po geografskom položaju manastir spada u grupu mojsinjskih crkava i crkvišta, koje su u velikom broju razasute u ruševinama po obližnjoj Mojsinjskoj gori.Prema nekim predanjima ovde je nekada bilo dvadesetak bogomolja od kojih su obnovljene samo one u Stalaću, Stevancu i Jakovcu.Po nekima manastir je star čak 1000 godina, pa prema tome potiče iz perioda od prije Nemanjića. Ako je to tačno, manastir je stariji od Hilandara, Žiče i Studenice, Sopoćana, Gračanice, Dečana, Mileševe iako je izuzetno mali i nije čak toliko ni poznat. Ne zna se ko je bio ktitor, odnosno zadužbinar. Postoji jedna povelja (hrisovulja) Vizantijskog cara Vasilija II izdata 1019. ili 1020. godine Ohridskoj Ahiepiskopiji, na njenu molbu. U toj povelji je zapisan najstariji pomen o ovom manastiru, Tu se on označava kao Sventeromon. Ova hrisovulja ukazuje da je manastir dobio ime po svetom pustinožitelju, prepodobnom ocu Romanu, pravoslavnom podvižniku i čudotvorcu. O njemu nema izvornih istorijskih podataka. Posebno nema pisanih, opštepriznatih izvornika, Postoje dve nepotvrdjene verzije. Po prvoj, prepodobni Roman je bio monah u ovom kraju još tokom IX veka, i da je došao kao učenik Ohridske škole, koju su osnovali Kirilo I Metodije, pri čemu je ta škola imala 3500 svojih učenika.
Pitanje je da li je ovaj prepodobni mučenik došao sa svojim bratom Nestorom ( u blizini je manastir Sveti Nestar) I da li su njih dvojica bila i braća po krvi. Najviše vremena su provodili u bdjenju, rukodelju i molitvi.Službu Svetom Romanu je sastavio vladika žički i ohridski Nikolaj Velimirović, gde se kaže da je ovaj Božji čovek bio “angelopodobni”. Ovaj svetitelj je skončao svoj vijek negde na prelazu iz lX u X vijek.Po drugoj verziji ovaj pustinožitelj je došao u ovaj kraj gdje je živio u XIV vijeku i da je pripadao tzv. Sinaitima.koji su ispred najezde Turaka došli u Srbiju,Pored njega su tu bili Romilo Ravanički, prep. Otac Grigorije Gornjački, brat Nestor, i neki kojima su imena zaboravljena.
Uz južnu fasadu stoju kapela u kojoj se nalaze mošti svetog Romana Sinaita, to je podatak iz Narodne enciklopedije iz 1928 godine.Postoji jos jedno stanovište o ličnosti svetoig Romana, koje nije bez istorijskog značenja i značaja, a to je da je on princ iz naše istorijske dinastije Brankovica, sin sevastokratora Branka Mladenovica, brata Vuka Brankovica. On se zamonasio i dobio ime Roman.Pod tim imenom se pominje u bratstvu manastira Hilandara 1365. Kod nekih istoriografa postoji predanje da se on poslije boravka na Hilendaru vratio u zavičaj na poziv vladara cara Lazara. Taj Sveti Roman je bio iz Kičeva pa se smatra da se radi o istoj ličnosti.Prisustvo Svetog Romana se u ovom manastiru doživljava kroz razna ozdravljenja, utešenja i okrepljenja. Jedna od monahinja upravo je posvjedočila kako se ovde izliječio djavoiman čovjek posto su mu kaluđeri neprestano čitali moleban nad grobnicom Svetog Romana u Kapelici.
Po drugoj verziji crkvu je podigao srpski car Lazar Hrebeljanovic 1377. prije kosovskog boja jer je prema predanju njegov sluga iz šume čuo muški glas koji mu reče da ode do crkve i popravi svetinju.Poslije nekoliko dana on ode u Kruševac, tamo ispriča šta mu se desilo, car mu dade dosta novca, sa kojim ovaj podignu i ogradi grobnicu Svečevu. U jednoj himni se kaže: Jegda Lazar knjaz pravoslavnij, pozna silu čudođešuju od moščej tvojih dozida hram nad grobom tvojim,, Ta crkva je bila predhodnica ove sadašnje crkve.Bila je od tvrdog materijala, i bila je živopisana, ali nije preživjela tursko vrijeme. Dešavala su se ovde mnoga ozdravljenja, koja se i danas pamte. Ovde su ostala zapamćenja nedavna izlečenja posednutih, paralizovanih, bolesnih od raznih živčanih bolesti. Lik Svetog Romana je upečatljiv, on u desnoj ruci drži štap, a u lijevoj svitak sa ispisanim riječima «Bratije, mir i ljubav među sobom imejte»
Na ulazu u crkvicu urađena je neka vrsta mozaika, to je uradio monah Simeon, u drugoj polovini 19 vijeka a koji se upokojio ovde 1889 inače je dugo boravio na Hilandaru.U tursko vrijeme ovde je postojala manastirska škola sa desetak đaka, koji su postajali sveštenici, ili monasi kasnije.U toku prvog svjetskog rata radila je i škola milosrđa pod nazivom Svete Jelene. U vreme Karađorđevog ustanka, ovaj manastir je bio ratna bolnica. Tako su sa obližnjeg Deligradskog bojišta srpski ratnici dopremani u manastir, gde su liječeni,Za vrijeme srpsko- turskog rata ovde je dolutala jedna granata koja se zabola u manastirski konak i koja se nije raspukla i danas se čuva. Kada je 1876 na Deligradskom visu poginuo Nikolaj Rajevski ( ruski pukovnik, prototip Tolstojevog junaka Vronskig iz Ane Karenjine) prvo je sahranjen ovde, da bi mu tu kasnije ostali samo srce i utroba a tijelo prenijeto u Razumovku na prodično imanje u grobnicu.
Zasebna odaja u manastiru je Lazaroma, grobnica oca Romana, sa južne strane crkve.Tu se svakodnevno čitaju molitve Svetom Romanu za ozdravljenje nemoćnih, naročito umobolnih i zivčanih bolesnika po čemu je manastir nadaleko čuven.
Desno od manastira, pored mosta je izvor svete vode,koja kako se tvrdi pomaže kod raznih bolesti. Ovde treba obavezno svratiti, umiti se, popiti malo za zdravlje, a malo i ponijeti. Jer savremeni čovjek je toliko izložen stresu a duševne bolesti su među najrasprostranjenijim pošastima savremenog svijeta. Zato je Sveti Roman i molitva njemu na ovom mjestu, skoro svakome od nas neophodan. Lijep manastir sa vrlo bogatom istorijom je jedan od najposjećenijih u ovom dijelu Srbije iako svojim izgledom po ničemu nije iznad drugih manastira. Sveti oče Romane, moli Boga za nas, je najčešćia rečenica koja se čuje u ovoj srtaroj svetinji.
