Svojevremeno je u ovdašnjim novinama osvanula neobična vijest i životna priča jednog čovjeka. Okružni sud u Šapcu osudio je 1980. godine na pet godina zatvora Zorana Tanasića, zbog krivičnog djela udruživanja radi neprijateljske djelatnosti i kontrarevolucionarnog ugrožavanja društvenog uređenja SFRJ. On je pripadao organizaciji «Realističko udruženje Evrope – Jugoslovenski pokret «Evropljanin».
Ova organizacija je postojala od 1969. do 1979. godine, kada su sve članove ove grupe uhapsili, pri pokušaju da se registruju kao politička organizacija. Ukupno je uhapšeno njih 14 i svi su osuđeni. Oni su se zalagali za uvođenje višepartijskog sistema, veću demokratiju u Jugoslaviji, za ukidanje granica između evropskih zemalja, za slobodno kretanje bez pasoša, za jedinstvenu valutu i za članstvo Jugoslavije u takvoj ujedinjenoj Evropi. Kada je u Srbiji donesen Zakon o rehabilitaciji, Zoran Tanasić je podnio zahtjev Višem sudu u Šapcu za rehabilitaciju, koji je donio pozitivno rješenje o njegovoj rehabilitaciji, u kojem je utvrdio da Pokret «Evropljanin» nije djelovao neprijateljski, da njegova vizija ujedinjenja zemalja Evrope i demokratizaciju društva nije terorizam i krivično djelo. Ono za šta su se zalagali ovi ljudi, prije 50 godina, danas je zvanična politika svih zemalja našeg regiona. U domaćoj filmskoj komediji „Pljačka Trećeg Rajha“, koji govori o balkanskim pretečama savremenih bandi „Pink Pantera“ koji haraju Evropom, može se čuti pjesma „Evropa je naša“, u kojoj ima i ovaj refren: „Nemoj srećo plakati, u nebo ćemo gledati u mali krug od zvjezdica, u mali krug gdje smo ti i ja.“ Kad govorimo o zalaganjima za ujedinjenje Evrope i stvaranje EU, gotovo nikad ne spomnjemo vizionare sa ovih naših prostora, koji su davno prije drugih, promovisali ovu ideju, toliko da su smatrani utopistima i idealistima. Prije stvaranja EU zvjezdane zajednice Evropskih država, mnogi naši umovi gledali su u nebo prizivajući njeno stvaranje.
Svi moderni srpski intelektualci formirali su se u krugu zapadnoevropske kulture. U toj ranoj generaciji srpskih intelektualaca okrenutih Evropi susrećemo Dositeja Obradovića, prosvjetitelja i kulturnog reformatora, Vuka Karadžića, filologa i jezičkog reformatora, Dimitrija Davidovića, novnara i pisca prvog, najliberalnijeg ustava malog naroda kneževine Srbije po ugledu na ideje Francuske revolucije, Ljubomira Nenadovića, književnika, diplomatu i ministra prosvjete, zatim Svetozara Markovića, sve do Dimitrija Tucovića, Ive Andrića i mnogih drugih. Vasa Pelagić, društveni reformator i socijalni mislilac, vjerovao je da će se jednom eliminisati nacionalne posebnosti i vjerske razlike i da će se stvoriti svjetsko bratstvo slobodnih i umnih ljudi. Njegov izraziti pacifizam i antimilatirizam doveo ga je do ideje o stvaranju međunarodnog suda, koji bi sudio za započinjanje ratova među državama i narodima i komisije koja bi mirila zaraćene strane. U tekstu „O ratu i civilizaciji“, što je poglavlje njegove knjige „Istorija bosansko-hercegovačke bune“ iz 1879. godine, zatražio je opšte razoružanje svih naroda i država iz čega po njemu, „oživeće sinovi i kćeri čovječanstva sa novim životom – životom jednakosti i zajednice, koja će osigurati svim članovima naroda jednaka prava na sve i jednake dužnosti u svemu.“ On predlaže da se novac ne troši na pronalaženje ubilačkog oružja za ratove, već da se usmjeri na narodno blagostanje i zdravlje naroda. Za napredan život i opstanak. Liči li vam ova slika na ograničavanje čelika i uglja za ratne mašinerije država, nakon Drugog svjetskog rata, iz koga će se roditi zajednica za ugalj i čelik, EEZ i kasnije EU? Dodatak ove njegove knjige nosi naslov: „Kakva prava trebaju narodu pa da istinski napredovati može i da dođe u carstvo opšteg blagostanja, u carstvo pravde i mira“. Neke od svojih originalnih političkih ideja koje korespondiraju sa onim što možemo vidjeti danas pod idejom EU iznio je i u svom tekstu „Javno pismo Gledstonu“, engleskom premijeru iz 1880. godine. Ivan Franjo Jukić, bosanski franjevac, prosvjetitelj i liberalni mislilac bio je mladi navjestitelj moderniteta i evropske Bosne. Safet-beg Bašagić, bez obzira na svoj kamuflirani bošnjački nacionalizam bio je evropski obrazovan intelektualac i vidio je budućnost BiH u spoju Orijenta i Evrope.
Prije pet godina Marinko M. Vučinić, objavio je knjigu „Naš pogled na Evropu“, koja sadrži tekstove o mišljenjima srpskih intelektualaca o Evropi, o evropskim problemima i postojanju različitih puteva evropskog ujedinjenja između dva rata. Iz ove knjige se vidi da su naša evropska opredjeljenja mnogo dublja i kompleksnija i imaju dužu tradiciju nego što sami mislimo. Jovan Skerlić, književni kritičar i iskreni Evropljanin, još je 1904. godine na dramatičan način formulisao osnovnu dilemu srpskog društva svog vremena kada je rekao: „Zapad je zakon života. Srpski narod se mora poistovjetiti sa stvralačkim Zapadnim narodima, pa s njima pobjeđivati, kao što je to uradio Japan poslije reformi 1868. godine, ili se suprostaviti Zapadu, pa iščezavati kao što je to slučaj sa sjeverno-američkim domoradačkim stanovništvom.“ Jovan Cvijić, srpski naučnik, bio je veoma evropski orjentisan kada je jasno poručio: „razvitak Srbije će biti u saglasnosti i sa opštim idejama koje u svijetu preovlađuju.“ U ovim izjavama sadržano je jasno i duboko utemeljenje Srbije u evropskoj ideji. Jedna od važnih ličnosti koju svakako treba spomenuti je Dimitrije Mitrinović, čovjek fascinantne biografije i ideja. Ovaj filozof, književni teoretičar, pjesnik i publicista, se po mnogo čemu može smatrati ocem ideje ujedinjene Evrope. Ovaj Hercegovac, rođen 1887. godine u okolini Stoca, još je dvadesetih i tridesetih godina XX vijeka u svojim publicističkim tekstovima zagovarao ujedinjenje Evrope. On je boraveći u Minhenu djelovao u kružoku i udruženju koje je zajedno sa jednim brojem poznatih evropskih umjetnika i intelektualaca, još prije Prvog svjetskog rata, osjećajući dolazak ratne katstrofe, zagovarao osnivanje Parlamenta nacija i Saveza evropskih država. Prelaskom u London dvadesetih godina XX vijeka pokrenuo je list „Nova Evropa“, u kojem je propagirao ideje novog društvenog poretka u Evropi i njenog ujedinjenja. Njegove ideje su bile utopijske, ali im to ne umanjuje autentičnost i orginalnost razmišljanja o dalekoj budućnosti, koja je kasnije ostvarila ponešto od njegovog sna i njegovih istomišljenika. U svojim književnim, filozofskim i publicističkim tekstovima zalagao se za ujedinjenje istoka i zapada, kosmopolitski pacifizam i harmoniju postojećih svjetskih religija u obliku neke vrste globalnog panhumanizma. Aristid Brijan, predsjednik francuske vlade u svom govoru na desetom zasjedanju Skupštine Društva naroda 5. septembra 1929. godine, iznio je prijedlog o stvaranju federalne unije evropskih država. To je prvi novovjekovni zvanični prijedlog za stvaranje evropske integracione organizacije. On je svoj prijedlog pretočio u pisani dokument francuske vlade pod nazivom „Memorandum o organizaciji sistema evropske federalne unije“, koji je 12. maja 1930. godine upućen na adrese 26 zemalja članica Društva naroda. U tom tekstu je prvi put upotrebljen pojam „evropske integracije“. Zanimljivo je da su ovu inicijativu poznatu kao „Brijanov plan“, pored Francuske, podržale dvije zemlje, Bugarska i Kraljevina Jugoslavija. Na XXVI zasjedanju Konferencije Interparlamentarne unije u Londonu, od 16. do 22. jula 1930. godine, parlamentarci Jugoslavije dali su podršku Brijanovom planu, a kasnije i u pisanom odgovoru na Memorandum u vezi ovog pitanja. Brijanov projekat nije uspio zbog porasta nacionalizma u mnogim zemljama tadašnje Evrope, bez njemačke podrške, i Velike ekonomske krize koja je tada potresala svijet. U pjesmi „Evropa godine tisuću devet stotina četrdeset i druge“, iz „Dnevnika 1942.“, razočaran u Evropu ratnog užasa, Miroslav Krleža, se pita:
(…) „Gdje naivni su oni glupi dani
Kad smo, davno tome, sanjali
O leopardski, zmijski otrovnoj, tajanstvenoj Evropi?(…)
Evropa leži mrtva. Na pogrebu tom čovječnosti mrtve…“
Za udruživanje poslijeratne Jugoslavije u Zapadnu Evropu zalagali su se i neki intelektualni i politički krugovi porijeklom iz Jugoslavije u demokratskoj političkoj emigraciji. Jedna grupa prijeratnih mladih demokrata, objavila je 1946. godine brošuru „Svim slobodnim Srbima – Srpska demokratska omladina“, u kojoj se ova organizacija izjasnila za ujedinjenje Evrope i Jugoslaviju u njoj. U avgustu 1949. godine u Londonu je formiran „Savez Oslobođenje“, od građanskih intelektualaca i političara među kojima su bili Desimir Tošić, vođa predratne omladine Demokratske stranke, Bogoljub Kočović,Vlastimir Stojanović, Milić Cvijanović, Toma Mardaljević, Stojanka Aleksić, Mihajlo Kojčinović, Aleksandar Petrović, Nenad Petrović i drugi. U jednom saopštenju ova grupa nedvosmisleno se zalaže za demokratsku obnovu Jugoslavije i proklamuje djelimično odricanje od nacionalnog suvereniteta radi uključenja u zajednicu zapadanoevropskih država. Jedan od zagovornika integracije bivše Jugoslavije u Zapadnoevropske političke strukture (EU) bio je ni manje ni više nego Milovan Đilas, komunistički rukovodilac i kasniji najpoznatiji jugoslovenski disident. U pismu Titu, 20. marta 1967. godine on jasno pokazuje ovu namjeru. Kada spominje potrebu integracije SFRJ i ističe „rađanje širokih evropskih i drugih neprinudnih zajednica“, više je nego jasno da misli na tek formiranu EEZ, odnosno buduću EU. I onda doslovno kaže: „Ekonomsko i drugo neposredno udruživanje (Jugoslavije) sa Zapadnom Evropom postaje i potreba i neminovnost.“ SFRJ je bila prva socijalistička zemlja koja je uspostavila diplomatske odnose sa EEZ 1968. godine. Prvi trgovinski sporazum SFRJ i EEZ sklopljen je 1970. godine. 1980. godine potpisan je Sporazum o saradnji SFRJ sa EZ, a 1982. godine u Beogradu je otvoreno predstavništvo Delegacije Evropske komisije EEZ u SFRJ. Odnosi SFRJ i EEZ bili su bogati i sadržajni, ali oni ipak nisu uključivali mogućnost punopravnog članstva SFRJ u EU, zbog različitosti političkih sistema bivše Jugoslavije i zemalja EU. EU je 1990. godine, prije raspada SFRJ ponudila liderima republika pridruženo članstvo SFRJ EU i 5,5 milijardi dolara finansijske pomoći da provedu ekonomski program premijera SFRJ Ante Markovića, ali se nisu uspjeli dogovoriti i odbili su ovu ponudu, jer su svi htjeli svoje nacionalne države. Istraživač Kornelijus Adebar iz Njemačkog društva za spoljnu politiku (DGAP), uradio je 2013. godine, analizu hipotetičkog scenarija, šta bi bilo da je SFRJ postala članica EU umjesto što se raspala. Njegov zaključak je nedvosmislen i sažet: to bi bilo bolje i za SFRJ i za EU. U političkom odlučivanju u institucijama EU, SFRJ bi imala više glasova od Holandije, Portugala, Belgije, Grčke, Luksemburga, Bugarske, Mađarske i imala dobar status.
Umjesto „novog evropskog skepticizma“ nakon „Bregzita“ i pobjeda evropske desnice na posljednjim izborima za Evropski parlament, mi sa brdovitog Balkana još uvijek nekako vjerujemo u utopiju zvanu „pozitivna Evropa“. Na filmskom festivalu „Slobodna zona 2013“ godine u Beogradu, glavni dokumentarni film bio je «Mama Evropa», koji propituje granice Evrope, kroz oči šestogodišnje djevojčice Tere, koja je rođena u mješovitom braku na Balkanu, vaspitavana da bude dijete Evrope, ali koja uviđa da Evropa nije toliko ujedinjena koliko se predstavlja.
Autor je politikolog
