Mangulica je nastala od divlje svinje, preko takozvane „šumadinke“, glavnog srpskog izvoznog „brenda“ u vrijeme vladavine Miloša Obrenovića. Knez Miloš je 1833. godine poklonio 10 krmača i dva nerasta ove rase vojvodi Jozefu Palatinošu u Mađarsku, gde su je ukrstili sa svinjom „bakonji“ i dobili bijelu mangulicu. Srpska lasasta ili crna mangulica nastala je oplemenjivanjem „šumadinke“ u domaćim uslovima. Smatra se autohtonim sojem.
Zbog izuzetne skromnosti i otpornosti, mangulica je tokom XIX vijeka bila vrlo popularna u objema zemljama, Srbiji i Mađarskoj. Tada je evropsko tržište, osim mesa, tražilo mast i slaninu. Tako je nastao čuveni „put svinja“, na kojem su mangulice bez problema savladavale stotinama kilometara dug put, od rodnih vojvođanskih i mađarskih šumaraka do klanica u Beču. Svinje su prodavane kupcima u Austriji, ali i drugim okolnim evropskim državama. „Putem svinja“ u Beč i Budimpeštu pješke je tjerano godišnje oko 450.000 jedinki.
Ime koje znači „svinja sa dosta masti“ mangulici je dao Vuk Karadžić. Na nemačkom govornom području ona se zove „wollschwein“, odnosno „vunasta svinja“.
Međutim, ova nevjerovatno izdržljiva autohtona rasa umalo je izumrla proteklih decenija. Potpuno je potisnuta zato što traži mnogo otvorenog prostora i prasi svega četiri do šest mladunaca, za razliku od mesnatih rasa koje oprase i do dvadeset. Pored toga, mangulica može da postane majka tek sa navršenom godinom, dok je plemenita svinja polno zrela za svega 6 do 8 meseci. Takođe, mangulici treba godinu i po do dve da dostigne 100 kilograma, dok je plemenitoj konkurentkinji za ovu tjelesnu masu dovoljno i manje od sedam meseci uzrasta. I, što je možda bilo najpresudnije, razmjera mesa i slanine daleko je izdašnija kod bijelih svinja, dobijenih dugogodišnjim oplemenjivanjem.
„Mangulica je bila gotovo nestala iz Srbije, čuvala se samo u poljoprivrednim školama u Rumi i Mačvanskom Prnjavoru, na oglednim dobrima, da bi se učenici veterinarske i poljoprivredne struke učili o genetskim resursima, odnosno, da bi videli kako je izgledala srpska prasvinja“, objašnjava biolog Jovan Bradvarović, drugi suvlasnik „Labudovog okna“ i firme „Kasting“ za uzgoj mangulica.
„Šiška“ i „šumadinka“, takođe autohtone, kako kaže, već su bile nestale. Međutim, poslije bombardovanja 1999. godine, škole više nisu mogle da prehrane cjelokupna ogledna krda. Naravno, presudila je isplativost gajenja plemenitih u odnosu na masne mangulice.
Čelnici Ministarstva poljoprivrede hjeli su te godine da spasu „otpisane“ čupave svinje tako što bi ih pustili u Deliblatsku peščaru. Ali, u tom slučaju one bi se parile sa divljim svinjama i izgubile genetska svojstva mangulice. Ili bi ih pojeli vukovi, zaključuje Bradvarović.
Tako su mangulice, po ugledu na prirodne rezervate u Mađarskoj, razdijeljene po Srbiji. Danas se organizovano gaje u Sremskoj Mitrovici – u Prirodnom rezervatu „Zasavica“, Beloj Crkvi, Mačvanskom Prnjavoru, Deliblatskoj peščari, Subotici i Dimitrovgradu.,
Osim zbog dragocenosti čuvanja genske kombinacije, koja ovu svinju čini drugačijom od takozvanih plemenitih rasa, uzgajivači se opredeljuju za uzgoj mangulica jer se, kako tvrde, „i onaj ko se prejede njenog mesa oseća lako kao da je jeo ribu“. Mangulica, kažu uzgajivači, sadrži samo ovaj prvi jer slobodno luta i hrani se onim što nađe u prirodi, a ne koncentratom kao rasne rođake.
“Medicinski stručnjaci se, sa druge strane, još spore oko štetnosti holesterola, ali se slažu oko činjenice da u mesu mangulice ima više braon masnog tkiva, metabolički mnogo aktivnijeg od bijelog, koje je lakše za varenje”, kaže dr Vladimir Jorga, profesor na Medicinskom fakultetu u Beogradu.
U opštoj pomami za zdravom ishranom, potrošačima su ovakve preporuke dovoljne. Prerađevine od mangulice veoma su tražene i mnogo skuplji od proizvoda napravljenih od bijele svinje.
Iz ovih razloga mangulice su u Srbiji spasene, za samoosam godina broj svinja je podignut sa deset na 1200, od kojih 50 čini matično stado. Kolju se uglavnom nerasti, dok krmače „pretiču“ da bi se ponovo prasile i održavale broj stada. Na deset prasica spase se i po jedan vepar jer podmlatku mora da se obezbedi širi genetski spektar. Veprovi mangulani su, kažu, „veliki švaleri“ i „spopadaju“ domaće svinje sa okolnih salaša, ali pošto su melezi ukusni, sve se završi na šalama među komšijama.
I u Republici Srpskoj ima nekoliko uzgajivača, koji nam kažu da sve sto se uzgoji bude brzo i dobro prodano i da je injeno meso i slanina vrlo tražena te da posrižu dobru cjienu.Jedni od proizvođača „Braća Pavlović“ iz Obudovca koji imaju veliku farmu, i vlastite mesnice sve uzgojeno lako prodaju i polako povećavaju broj mangulica jer su kako kažu isplative.
Srpski proizvođači sada se bore da zaštite crnu, lasastu mangulicu kao domaći brend. Mađari su bili brži i već brendirali svoju bijelu kovrdžavu svinju, pod opštim imenom mangulica, ne precizirajući varijetet, odnosno određenu boju. Priznaju da je crna srpska, i to da su i bijela i crna nastale od „šumadinke“, poklona kneza Miloša vojvodi Palatinošu
