U Srpskom pravoslavnom groblju u Brestovčini počiva porodica Čubrilović – najznačajnija porodica u istoriji Gradiške.
Tri člana ove porodice su bili učesnici u Sarajevskom atentatu; Veljko i Vaso direktno a Branko indirektno.
Na razmeđu 19. i 20. vijeka srpska oslobodilačka borba dovela je do zbacivanja turskog jarma. U Bosansko- hercegovačkom ustanku 1875-1878. god. srpsko seljaštvo diglo se na bunu protiv onemoćalog Turskog carstva i za ujedinjenje sa Srbijom. Umiješale su se velike sile i na Berlinkom kongresu udovoljile težnji Austrougarske monarhije da zavlada Balkanom. Time je jedna okupacija zamijenjena drugom i zaustavljeno toliko željeno jedinstvo.
Nova vlast je ubrzo pokazala svoje eksploatatorsko lice a narod postao svje stan da je samo savremenije roblje. Nacionalne težnje su zatirane na svakom koraku a pravoslavlje i srpstvo postali zabranjeni i kažnjivi. Austrougarska monarhija je pokazivala otvorene aspiracije da proširi svoju vlast na ostatak Balkana i pokori Srbiju. Na carskom dvoru bila je vrlo aktivna ratna struja na čelu sa prestolonasljednikom Franjom Ferdinandom , koja je bila obilato podržana od NJemačke, a sa ciljem prekrajanja karte Evrope i novim kolonijalnim osvajanjima.
Srpski intelektualci,sve jača građanska klasa,omladina i đaci sa obe strane Drine, shvatili su da moraju jačati nacionalnu svijest,narodne sposobnosti i jedinstvo.Srpstvo je bilo jedinstven nacionalni,vjerski i kulturni prostor, iako se razvijalo multicentrično. Rastrzano između težnji islama za prodor u Evropu preko Balkana i Germanskog nastojanja za „Drang nach Osten“- bilo je izloženo stalnim osvajanjima, višestrukom genocidu i satiranju.
U takvim vremenima stasala je u Gradišci porodica Čubrilović kao jedna od brojnih građanskih porodica u BiH. Porijeklo ova porodica vodi iz Krupe na Vrbasu.
U Gradišku krajem 19. v. iz Krupe na Vrbasu dolazi Jovo Čubrilović da bi izučio trgovačku školu kod svog ujaka Vase Vidovića .
U to vrijeme Vaso je bio imućan srpski trgovac i u svakom pogledu ugledan čovjek. Bio je jedan od vođa BiH ustanka 1875-1878. g. Učestvovao je na mnogim tajnim i javnim aktivnostima za spas srpskog naroda. Bio je učesnik na Berlinskom kongresu ispred Srba iz BiH. Blisko je sarađivao sa Mis Irbi na spašavanju izbjeglog naroda u Slavoniji. Rado je viđen na dvoru Milana Obrenovića.
Sva svoja znanja prenio je na sestrića koji je bio predstavnik mlade generacije poletnih, vrijednih,pronicljivih i za to vrijeme školovanih ljudi. Jovo je bio pun nacionalnog ponosa i želje za novim saznanjima. Brzo je stvorio lični poslovni i opšteljudski ugled. Ovaj mladi i ambiciozni trgovac bio je pisar u štabu BiH ustanka, dobrovoljac na Deligradu 1876. g. gdje je odlikovan medaljom za hrabrost od Kralja Milana Obrenovića. Nemirnog i radoznalog duha putovao je sve do Pariza gdje je posjetio Svjetsku izložbu 1883. g. i bio na Ajfelovoj kuli. Rano je formirao svoju porodicu oženivši Savku Lazarević iz ugledne i stare Gradiške porodice.Tetka joj je bila Bosiljka Lazarević, majka Pere, Dušana i Predraga Radića. Predrag je bio Gradonačelnik Banja Luke devedesetih godina dvadesetog vijeka.
Ova porodica bila je početkom 20. v. u punom biološkom i duhovnom usponu, prožeta srpskim i pravoslavnim korijenima svojih djedova. Izrodili su desetro djece. U životu su ostali: Staka, Veljko, Lepa, Vida, Milorad, Branko i Vaso-najmlađe dijete rođen 1897. g. Ubrzo nakon toga Jovo umire te ga Vaso nije ni zapamtio. Na samrti je Jovo zakleo svoga kuma Bratića: “Ako doživiš slobodu, dođi mi na grob i tri puta vikni- Jovo došla je Srbija“.
Brigu o Čubrilovićima preuzima njihov djed/ujak Vaso, uz veliku požrtvovanost njihove majke Savke. Osnovnu školu završavaju u Gradišci, a onda ih želja za školovanjem odvodi u Beograd, Pančevo, N. Sad, Sombor,Tuzlu, Sarajevo, Beč i Prag. Sva djeca Čubrilovića prožeta su velikim patriotizmom i željom za oslobođenjem i ujedinjenjem. Veljko, njegova supruga Jovanka i sestra Staka nosioci su čisto srpske opcije za oslobođenje i ujedinjenje. Dok su Branko i Vaso nakon Sarajevskog atentata prešli na jugoslovensku liniju oslobođenja i ujedinjenja . Do smrti su ostali pobornici ove ideje koju su provodili kroz Zemljoradičku stranku. Ipak vrijeme im je donijelo krupna razočarenja.
Za Austrougarsku obe opcije bile su jednako neprijateljske i antidržavne.
Otuda su provođene oštre sankcije prema svakoj djelatnosti Srba bez obzira bila srpska ili projugoslovenska. Narodno nezadovoljstvo buknulo jenakon aneksije BiH koju je provela Austrija. Sankcije su naročito provođene protiv Prosvjete, Sokola, đačkih i studentskih organizacija. Suđenja,istrage i robija bili su svakodnevna pojava. Provođenje vojnih manevara usmjerenih na Srbiju i dolazak prestolonasljednika Franje Ferdinanda da njima komanduje, na Vidovdan 1914. g. bila je uvreda i neposredna opasnost za Srbiju.
Upravo zbog toga se Veljko Čubrilović odlučio da pomogne pripadnicima „Mlade Bosne“, Gavrilu Principu i Trifku Grabežu , da prenesu oružje od Priboja Majevičkog do Sarajeva i organizovao njihovo prenoćište i skrivanje. Veljko je nesumnjivo bio sinteza svega pozitivnog što je mogao da iznjedri srpski narod toga vremena. Osuđen je na smrt vješanjem.
Nezavisno od brata, isti razlozi su rukovodili i najmlađeg Vasu Čubrilo-vića da kao najmlađi atentator učestvuje u Sarajevskom atentatu. Pošto je imao 19 godina i bio maloljetan, prema austrougarskim zakonima, osuđen je na16 godina teške robije, na Veleizdajničkom procesu u Sarajevu.
Branko Čubrilović je zbog svoga patriotskog rada, aktivnog pripadanja Srpskom Sokolu i nacionalnim đačkim organizacijama, osuđen na 12 godina teške robije na Veleizdajničkom procesu u Banjaluci.
Zahvaljujući čvrstoj volji i nadi za oslobođenje te nesebičnoj pomoći sestara Stake, Lepe i Vide te snahe Jovanke, Vaso i Branko dočekat će slobodu i ujedinjenje.
Na Srpskom pravoslavnom groblju u Brestovčini sahranjeni su roditelji Jovo i Savka Čubrilović, njihova rano umrla djeca: Jovanka, Čedo i Zdravko.
Branko Čubrilović i Vaso Čubrilović sahranjeni su u Beogradu. Brat im Ve-ljko zajedno sa Principom i drugovima u kapeli u Sarajevu.
Ujak/djed Vaso Vidović doživio je duboku starost i sahranjen je u groblju Koševo u Sarajevu.
Porodično stablo Čubrilovića, zaključno sa 1995. g. imalo je 60 članova, koji žive rasuti od BiH, Crne Gore, Srbije, Austrije, Francuske, sve do Kanade i Amerike.
Izvori: „Čubrilovići 1914 i kasnije“,dr Zdarvko Antonić
„Istorija Bosanske Gradiške“ Grupa autora
Lična svjedočenja
/Соко Теодор – Популарна историја Градишке/
