Kao što je Nil Ferguson, poznati britanski istoričar, predsjednika SAD Donalda Trampa, nazvao prvim „rijaliti predsjednikom“ u istoriji, moglo bi se, s mnogo osnovanosti, reći da je BiH prva „rijaliti država“ na svijetu, čija je stvarnost totalno pseudopolitizovana do krajnjih granica rijalitizma.
To je pomjerena realnost, koja je kao svaka hiperrealnost, prešla u politički nadrealizam. To je viši nivo realnosti, kreirana nova realnost, gotovo kao umjetnički čin, bizarni produkt demonske političke vještine. U pitanju je kombinacija masovne rijalitizacije, medijalizacije i trivijalizacije političkog života. Tako da se politička i društvena stvarnost BiH doživljava kao udruženi zločinački poduhvat svih televizijskih rijaliti programa iz regiona, „Dvor“, „Parovi“, „Veliki brat“, „Farma“ i „Zadruga“ zajedno.
Svi stanovnici BiH su učesnici ovog neobičnog rijalitija u organizaciji države i politike. Politički život u BiH je najskuplji režirani rijaliti šou. Političari su glavne zvijezde i rijaliti igrači ovog realnog šoua. Rijaliti igrači su godinama isti, a vremenom se uvode i novi, na istom zacementiranom kulturno-političkom obrascu. Političari u BiH su zauzeli cijeli medijski i javni prostor, kao učesnici ovog rijaliti šoua, koji se zove: „24 sata dnevno sa političarima“. Sve se dešava u režiji organizovane produkcije političkih režisera i scenarista. Dok režiseri našeg državnog rijalitija žive u „Dvoru“, narod se bori za preživljavnaje u „Survajveru“. Jedino narod troši vrijeme, pare i živce na izborima i statira bez honorara. Kao što u televizijskom rijalitiju postoje veliki šef, gazda kuće, dvorjani, farmeri, zadrugari, sluge, potrčci, fanovi, hejteri i lajkovanje na društvenim mrežama, tako i u državnom i političkom rijalitiju postoje Kancelarija, Visoki predstavnik, partijski bosovi, državni tajkuni, ministri potrčci, teroristi–povratnici, migranti, VIP ratni zločinci, kriminalci i lopovi, papci, preletači, rejtinzi, glasanje i izbacivanje. Jedino nam nedostaje drvo mudosti, sobe za izolaciju i puni državni zatvori.
Kao i u klasičnim rijalitijima, medijski i politički prostor BiH, zatrovan je isforsiranim svađama, obavještajnim podvalama, ratnim huškanjem i iritirajućim sitnim provokacijama, jer takva politika podiže gledanost, fanatizuje navijače, homogenizuje nacije, i na kraju donosi glasove i izbornu pobjedu. Rijaliti politika je opasna zavodljiva manipulacija političkog populizma, čije je otrovno sjeme ovdje već ostavilo gorke plodove.
Ranih postdejtonskih godina napisao sam humoresku u ovdašnjem satiričnom listu. Bila je to persiflaža uvodnog dijela fikcionalnog romana belgijskog pisca Fransoa Žongena, »Priključenija lutajućeg Belgijanca«, o političkoj iščašenosti Belgije, koja brutalno podsjeća na BiH. Tekst prenosimo u malo osavremenjenoj verziji, jer je paradigmatičan za našu tezu o BiH kao rijaliti državi.
»Bosna za početnike: vodič za strance
Dobro došli u Dejtoniju!
Dejtonija je centralna zemlja bivše Balkanije, čija je teritorija predstavljena u svim terorističkim vodičima i atlasima svijeta, na svim kartama i mapama NATO pakta, ali u čije stvarno postojanje većina njenih stanovnika odavno sumnja, tako da se postavlja opravdano pitanje, da li ona uopšte postoji. Više međunarodnih govora i domaćih političkih nesporazuma potvrđuje postojanje ove državne tvorevine, u centru Balkana, između Tuđmanije na zapadu, Slobodanije na istoku i malog vojvodstva Crne Gore na jugu, prema Jadranskom moru problema.Tako njeno postojanje proizilazi iz Berlinskog kongresa (1878 ), ZAVNOBiH –ha-ha iz Smrkonjić Grada (1943 ), Vašingtonskog govora (1993) i Dejtonskog mirovnog nesporazuma (1995), od kojih ova dva posljednja imaju za krajnji cilj nestajanje Dejtonije u jednom širem i nebuloznijem okruženju zvanom ujedinjena Evropa.
Stanovnici ove “obećane zemlje” zovu se Dejtonci i Dejtonke. Za ovom egzotičnom zemljom vlada prava histerija među političkim turistima širom svijeta. Stranci su prosto poludjeli za njom. Kako i ne bi, kad stranci u Dejtoniji uživaju bolji tretman i veća prava nego kod svoje kuće. Samo u Dejtoniji možete biti predsjednik, a da ne morate biti i njen državljanin.
Dejtonija je jedna eksperimentalna utopija za 21. vijek. Svaki građanin Dejtonije je funkcioner. Dijete koje dolazi na svijet već je predodređeno za neku od tri miliona 786.425 raznih funkcija, u entitetima, kantonima/županijama, opštinama i općinama, gradovima i političkim strankama i partijama. Pošto funkcija ima više nego stanovnika zatražena je pomoć u radnoj snazi iz inostranstva. Svijet je odmah u Dejtoniju poslao svoje najbolje kadrove: Karla Bilta, Karlosa Vestendorpa, Volfganga Petriča, Pedija Ešdauna, Žaka Klajna, Kristijana Švarca, Šilinga, Miroslava Lajčaka, Valentina Incka i stotine drugih. I sve to za tričavih 45.000 km mjesečno, po glavi jadnog Dejtonca. U Dejtoniji djeluje 2.569 registrovanih političkih stranaka i više miliona neregistrovanih. Nakon rata, preživjeli stanovnici Dejtonije izašli su na prve slobodne izbore, na kojima su pobjedili Amerikanci. Od tada ih niko ne može skinuti sa vlasti. Novčana jedinica Dejtonije je Dekom ili Dejtonska konvertibilna marka, u narodu poznata kao evro i euro. Zemlja je podijeljena na dva entiteta: Sultanat FBiH i Guberniju Republiku Srpsku. Unija ova dva entiteta zove se Okupacija. Na čelu Dejtonije nalazi se Visoki protektor. Nacionalni dohodak po glavi stanovnika je 500 km, koji se ilegalno dijeli na Srbe, Hrvate i Bošnjake. Zemlja je stalni član vojnog komiteta »Partnerstva za rat«.
Kao što ste vidjeli, dragi moji, Dejtonija je čudo od države, takoreći čudovište. Takve zemlje jednostavno nigdje na svijetu nema. Welcome to hell! Dobro došli u pakao!«
U vrijeme globalne pandemije koronavirusa, u BiH je proglašeno vanredno stanje prirodne nesreće, mada bi se moglo reći, da u BiH stalno traje vanredno stanje političke nepogode. Permanentne krize su prirodno stanje BiH kao države. Zato su one idealne za ispoljavanje svih naših negativnih specifičnosti: različitih lokalnih mentaliteta, kolektivnih frustracija, pseudoistorijskih mitova, grupnih političkih karaktera, i samoubilačkih i destruktivnih ideja i fikcija. Albert Ajnštajn je rekao dvije važne stvari za BiH: „Ne možete riješiti probleme, na isti način na koji smo ih stvorili.“, i „Za rješenje problema moramo prestati razmišljati na onaj način, kao kada je problem nastao.“ Slično, kao što je rekao Rudi Dučke, poznati studentski vođa njemačkih šezdesetosamaša o realnosti dvije Njemačke: „Za mene nema sumnje: u DDR sve je realno samo ne socijalizam, a u Saveznoj Republici sve je realno samo ne „sloboda, jednakost, bratstvo“, samo ne stvarna demokratija.“ U BiH je sve realno, osim političke modernizacije i napretka zasnovanog na zadovoljavanju stvarnih potreba ljudi. BiH je zemlja krajnjih neizvjesnosti, nemoguća za bilo kakvu racionalnu političku analizu. Život u državnom i političkom rijalitiju onemogućava bilo kakvu objektivnu spoznaju bazičnih potreba zemlje, stvarnih aktera promjena, pa tako i osmišljavanje odgovarajućih političkih strategija i javnih politika.
Politički rijalitizam BiH je imitacija države, višestranačkog sistema i demokratskog poretka. To je neformalni oblik političkog sistema, u kome politički akteri, kao i učesnici televizijskog rijalitija, svjesno sami sebi prave probleme, koje inače ne bi imali da to ne čine. Ovaj politički rijalitizam vodi u potpunu entropiju, ali odvija se i opstaje u konstantnom isrcpljivanju, koje zemlju drži u stanju stalne predkliničke smrti. U takvom provizoriu umjesto vladavine meritokratije koja odgovara duhu vremena i stepenu razvoja društva, mi imamo vladavinu mediokriteta. Tako se ova rijalitizacija politike ispoljava kao najviši stadijum političkog diletantizma! Iako potpuno nazadne, ove politike paradoksalno napreduju, na sloganu hljeba i rijalitija, uz veliku podršku glasanja pauperizovanih i fanatizovanih masa.
Fenomen rijalitizacije politike, prvi je uočio američki novinar Volter Lipman, u svojoj knjizi „Javno mnjenje“, dvadesetih godina prošlog vijeka, konkretno opisao francuski mislilac Gi Debor, u svojoj knjizi „Društvo spektakla“ iz 1967. godine, a zatim nastavili Daglas Rushof, američki kulturolog u knjizi „Iznuđivanje: Zašto slušamo šta nam oni kažu?“, koji je opisao načine medijskih inscenacija koje se planski izvode, s ciljem da se iznude očekivane odluke političke klase na vlasti i Kris Hedžis, američki novinar, u knjizi, „Carstvo opsjena – kraj pismenosti i trijumf spektakla“, u kojoj je kritikovao ispraznu selebritizaciju stvarnosti bez sadržaja, na primjeru savremenog američkog društva.
Kod nas se politički događaji jednostavno inseniraju, tako da postaju zamjena za stvarnu politiku. Savremena komercijalizacija medija i medijska kolonizacija politike, koje u potpunosti zavise od stalne i trajne podrške birača i PR strategija, na političkom tržištu, dovele su do toga da se proizvode potemkinove predstave kao jedini sadržaj politike.
Politički rijalitizam je negativna politizacija stvarnosti, u kome sve postaje politika, što daje neograničen prostor za političke konfrontacije. Zato kod nas postoji beskrajni rezervoar iracionalnih političkih razloga za međusobna sporenja. To može biti bilo šta, promjena naziva gradova, predlaganje zakona bez ustavne nadležnosti, kredit MMF-a, raspodjela humanitarne pomoći, održavanje mise za žrtve Blajburga, otvaranje migrantskog centra, dezinfekcija ruskih sanitaraca, sastav CIK-a, državni praznici, ekipiranje fudbalske reprezentacije, ruska vakcina, izbor pjesme Evrovizije, pomjeranje sata itd. Tako politički rijalitizam konkretne, životne i obične probleme ljudi, zamjenjuje za vještačke i virtuelne sporove i pretvara ih u nerješive političke konfrontacije.
Rijaliti je mješavina farse, groteske i vodvilja. Rijalitizam je iskrivljena verzija stvarnosti. Ova „režirana realnost“ se proizvodi kroz „konstruisanu realnost“, da bi sve na kraju postalo paralelna „negativna realnost“. I tako u krug. Što političke odnose u zemlji drži u stanju stalne visokonaponske hibernacije.
Politički rijalitizam je vođenje politike bez ikakvih ideoloških, pravnih i moralnih ograničenja, baziran na zloupotrebi negativnih osjećanja domaćeg populusa, i ultimativnoj ucjeni birača, zbog pandemije uzajamnog međunacionalnog straha u zemlji. Ove suprostavljene i rivalske politike, igraju opasan rulet, neodgovorno se kockaju stremeći hazarderskoj pobjedi. Politički rijalitizam u BiH liči na partiju pokera u kome svako svakoga vara i blefira, što više i bolje može. Svi se jedni prema drugima ponašaju kibicerski fino, a niko ni sa kim iskreno i pošteno.
Trijumf rijalitizma ogleda se u proizvođenju viška stvarnosti, praznog spektakla i simulirane realnosti. A u njoj defiluju „promiskuitetni političari“, „vladavina solomahera“, „performans stranke“, „marionetska opozicija“, „igrokazi uživo“, „video klip politike“, „fejzbuk vlade“, podržani teškom propagandnom artiljerijom partijskih botova, medijskih navijača i hejtera sa društvenih mreža.
Kao posljedica takve dugotrajne rijalitizacije stvoren je „imunitet krda“, kao trajno defektno stanje političke egzistencije. Ili, kako je to šeretski precizno zapisao Branko Ćopić, „Ljudi, čujte i počujte: Znam ja nas, jebo ti nas, al’ znam ja i njiha, jebo ti njiha!“
Politički rijalitizam je hendikep društvene svijesti nastao višedecenijskom destruktivnošću ovdašnjih politika i nepromjenjenim modelom vršenja vlasti, što je na kraju dovelo do toga da je BiH izgubila odlike organizovane političke zajednice. Politički rijalitizam je postao jedina politika koja prolazi test realnosti u BiH. Zato, u ovom simulakrumu BiH, naivan je svako onaj ko vjeruje u čuda političkih promjena.
