Red je i potreba bar se meni tako čini da danas na dan kada je prije 15 godina poslije pogroma srpskog naroda na Kosovu i Metohiji podsjetimo naše sunarodnike o najvećim spomenicima kulture koji nažalost ne postoje ili su degradirani.
Srpske pravoslavne svetinje i spomenici u Prizrenu je sistematizovan prikaz vjerskih i istorijskih objekata koji su u različitim istorijskim periodima, stvarane, devastirane i ponovo obnavljane. Prema trenutnom stanju ovog kulturno-istorijskog nasleđe ove svetinje mogu se podeliti u u tri kategorije: uništene pravoslavne svetinje, demolirane, opljačkane i spaljene pravoslavne svetinje i devastirani spomenici.
Prema podacima Srpske pravoslavne crkve od osnivanja Prizrenske Mitropolije 1019. godine do danas u ovom gradu postoji ili je postojalo 33 srpskih pravoslavnih svetinje i spomenika.
Juna 1999. godine Prizren je pod pretnjama i psihozom straha napustilo skoro 20.000 stanovnika, svi Srbi, veliki broj Muslimana i Roma, kao i deo Turaka.
Oni koji su tada povjerovali riječima međunarodnih snaga da će ih zaštiti — ubijeni su na kućnom pragu, ili im se gubi svaki trag. Tada su opljačkane ili spaljene skoro sve srpske kuće u Prizrenu. Ono što je preostalo uništeno je u sedamnaestomartovskom pogromu 2004. godine, kada su protjerani i malobrojni preostali Srbi. Tada su spaljene ili ruinirane skoro sve značajnije pravoslavne svetinje, Srpski srednjovekovni spomenici kulture u Prizrenu i okolini.
Devastirani i uništene pravoslavne svetinje djelimično su obnovljeni, Prizrenska Bogoslovija primila je drugu generaciju đaka, i danas ima ukupno 24 učenika; 13 učenika prvog razreda i 11 učenika drugog razreda koji su u Prizrenu završili prethodnu godinu. Renovirano je svega desetak srpskih kuća i zabeležen povratak dvadesetak raseljenih Prizrenaca, ali da li je to dovoljno, da se očuvaju pravoslavne svetinje u Prizrenu?
Prizrenske eparhija, episkopija i mitropolija kroz vijekove
Prizrenska eparhija, koja se pominje još 1019. godine u povelji vizantijskog cara Vasilija Drugog (976–1025), obuhvatala je krajeve oko grada Prizrena, zatim Hvosno (prostor oko Peći i Dečana) i predele u slivu Belog i Crnog Drima.
Ulaskom ove eparhije 1219. u sastav samostalne Srpskepravoslavne crkve (do tog vremena ovo područje bilo je pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije), područje Hvosna izdvojeno je u posebnu eparhijusa sedištem u manastiru Maloj Studenici, severoistočno od Peći.
Sedište prizrenskih episkopa bilo je u Prizrenu pri crkvi Svete Bogorodice Ljeviške (tada manastir).
Kada je (1346) Srpska crkva uzdignuta na stepen patrijaršije, Prizrenska episkopija je postala mitropolija.
Posle ukidanja Pećke patrijaršije (1766), ovoj eparhiji pripojene su stare Hvostanska i Lipljanska, odnosno Gračanička (Novobrdska) episkopija.
Kosovo i Metohija, dva centralna regiona dugogodišnje srpske države, odraz su srpskog duhovnog i kulturnog identiteta i državnosti od srednjeg veka do današnjih dana. Istorija Kosova i Metohije je usko povezana kako sa istorijom srednjovekovne srpske države, tako i sa gradom Prizrenom u kome se razvijala i opstajala Mitropolija srpske pravoslavne crkve. O tome najbolje govore brojni manastiri, crkve i ostali spomenici kulture, koji svedoče o vekovnoj povezanosti crkve i naroda u ovom gradu
Prizren je u rimsko doba bio jedan od glavnih gradova na putu iz skadarskog primorja u unutrašnjost Balkanskog Poluostrva. U doba Vizantije poznat je kao Prizdrijan i pominje se u 11. vijeku, u vijreme ustanka makedonskih Slovena i Bodinove borbe sa Vizantijom.
Župan Stefan Nemanja osvojio je privremeno Prizren, 1189/1190. godine da bi ga potom njegov sin Stefan Prvovjenčani oko 1214. godine pripojio srpskoj srednjovekovnoj državi. Od tada Prizren se naglo razvijao i postao jedan od prvih među malobrojnim gradovima srednjovekovne Srbije. Njegovo ekonomsko jačanje pada naročito u vrijeme kralja Milutina i careva Dušana i Uroša, jer je povremeno bio i njihova prestonica. Tako Prizren postaje ne samo carsko već i značajno vjersko i kulturno uporište, u kome su se gradili novi i obnavljali stari hramovi i spomenici.
Prizren je bio čuveno tržište, a jedno vrijeme i prestonica srpske srednjevekovne države.
Kako je veći broj crkva u prizrenu izgrađena u 14. vijeku može se pretpostaviti da je to bilo u periodu kada je prema povelji manastira Svetog Petra Koriškog, odnosno starcu Grigoriju (koja je datirana na 19. maj 1343. godine), kaže se da je Dušan (tada kralj) došao u Prizren,…obnoviti i sazdati crkvu manastir Kraljevstva mi. Posle tog njegovog boravka nastalo je mnogo crkava na Kosovu i nekoliko manastira i crkava u Prizrenu. U vrijeme cara Dušana na prostoru Kosova bilo je oko 1.300 manastira i crkava a od toga u Prizrenu i okolini oko 200. Do danas je sačuvana evidrncija o 33 sakralna objekta i spomenika kulture.
O boravku cara Dušana u jesen 1347. godine u Prizrenu saznajemo i iz jednog njegovog pisma Dubrovniku, u kome se kaže: quando la segnoria imperial venie a Presariu ud INCHARAR la sua acelesia de Santo Archangelo. Boravak kralja Dušana 30. septembra 1341. godine nije bio u vezi sa manastirom Svetog Arhanđela, dok su ostala tri boravka vezana za podizanje istog. Poslije smrti cara Uroša Prizren je držao kralj Vukašin do 1317. godine, a potom Đurđe Balšić od 1372. do 1376. godine.
U ruke Osmanlija Prizren je pao posle Novog Brda 1455. godine, i bio je pod njihovom vlaću sve do oslobođenja 1912 godine.
Poslije austrijskog sloma i velike seobe pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem 1690. godine zapisao je u jletopisima „da je Prizren tako opustio da na njegovim trgovima raste tolika trava da je kosci kose“.]
Crkve u Prizrenu su, u ovom za Srpski narod i Prizren tužnom periodu, decenijama bile zapuštene, prekrivena korovom i ozbiljno oštećene. Naime osmanlije su gradu na obali Bistrice dali novu urbanu strukturu formiranjem čaršija i mahala i izgradnjom monumentalnih islamskih građavina (Sinan pašina džamija, Mehmed pašina džamija, Amam, Sahat kula, Kameni most i dr). Dok su istovremeno uništavali srpske srednjovekovne crkave i pretvarali ih u džamije. Tako je crkva Bogorodice Ljeviške pretvorena u džamiju a na dijelovima ruševina manastira Svetih Arhangela sagrađena je Sinan pašina džamija.
Poslije smrti mitropolita Jevsevija, 1789. godine, administraciju nad Prizrenskom eparhijom preuzeo je raški mitropolit Joanikije. U njegovo vrijeme (1808), Raška eparhija je spojena s Prizrenskom u jednu Raško-prizrensku episkopiju.
Godine 1878. na skupu muslimana sa Kosova i Metohije i dijelova Albanije u Bajrakli džamiji osnovana Prizrenska liga, sa ciljem sprečavanja ostvarenja odluka Berlinskog kongresa i onemogućavanja pripajanja teritorija koje su pripale Crnoj Gori i Srbiji, kao i postavljanja pitanja albanske autonomije u okviru Turske.
Prizren je, poslije punih 457 godina robovanja pod Osmanlijskim carstvom, 17.oktobra 1912. godine oslobodila srpska vojska.
Za vijreme Prvog svetskog rata bio je ponoovo okupiran, ovoga puta od bugarske vojske.
Između dva svjetska rata Prizren je bio u sastavu Kraljevine Jugoslavije. U tom period obnovljeno je dosta starih crkava iz Srednjeg vijeka, a izgrađeno je i nekoliko spomenika oslobodiocima Prizrena i palim borcima u balkanskim ratovima i Prvom svjetskom ratu.
Tokom Drugog svetskog rata od njemačke i italijanske vojske i pod njihovim tutorstvom Prizren je priključen tzv. „Velikoj Albaniji“. Oslobođen je 19. novembra 1944. godine.
Posijle Drugog svjetskog rata dolazi do svestranog razvoja Prizrena. Razvijaju se privreda, prosveta, kultura, zdravstvo, saobraćajnice, a to je praćeno velikim porastom broja stanovnika, velikim priraštajem i doseljavanjem u korist Albanaca. U ovom periodu dešavaju se i velika iseljavanja Srba i Turaka.
Agresivna politika Albanaca, lišena svih civilizacijskih tekovina, zadnjih godine 20. vijeka i prvih decenija 21. veka doprinela je da se na očigled svetske javnosti u kontinuitetu uništavaju najznačajnijih objekti evropskog srednjovekovnog nasleđa u Prizrenu. Ona istovremeno ukazuje i na pretenzije Prištine da za potrebe utemeljenja tzv. države Kosovo ne samo promoviše sebe u jedinog baštinika islamskog nasleđa, nego i da prisvoji srpsko kulturno nasleđe, i tome sa prostora Kosova i Metohije protjera pravoslavno stanovništvo, što im je u Prizrenu i uspjelo, jer je grad praktično bez Srba pravoslavne vere.
Na to ukazuju i činjenice da je Prizrenu, u kome je nekada bilo 25 srednjovekovnih hramova, tri manastira, Bogoslovija i Rezidencija episkopa, sve spaljeno i uništeno u martovskoj agresiji 2004
Možda treba dodati da je rušenje srpskih crkava i manastira na Kosovu I Metohiji sramota za cijeli svijet jer je to najočitiji primjer zatiranja jedne kulture i naroda u poslednjih najmanje 200 godina. E pa ludi svijete nek vam služi na čast, zar vam nije stalo da se poštuje istorija i njezino nasleđe, upitajte se kuda ide ovaj svijet ako ćete uništavati sve tragove istorije i satirati istinu tako ustrajno kao što danas činite.
