Iz godine u godinu, kada se kazaljke sata stope u noći između 5. i 6. maja, manastir Gornjak postaje domaćin neobjašnjivog fenomena. Lako je povjerovati da je izvor ljekovite vode koji se pojavljuje samo na dan velikog pravoslavnog praznika i zatim volšebno nestaje, samo plod mašte ili narodno sujeverje. Jer, jednostavno, sazdani smo tako da samo u izuzetnim slučajevima možemo da vjerujemo u neobjašnjivo. Međutim, pred neoborivim činjenicama oči je teško zatvoriti.
Već decenijama unazad, u rano đurđevdansko jutro, dok Sunce ni ne pomišlja da se pojavi iza visokih litica Homoljskih planina i ogrije manastir utonuo u mir riječne doline, na platou ispred manastira, uz samu Mlavu koja bezglavo juri kroz tjesnace, vri kao u košnici. One koji su uvjereni u čudotvornu moć đurđevdanske vode ne može da spriječi čak ni loš put od Petrovca na Mlavi do Žagubice, ni mnoštvo opasnih krivina koje vijugaju uz Homoljske litice. Jer, oni znaju, iz priča starijih ali i iz sopstvenog iskustva, da ih čudotvorni izvor neće iznevjeriti. Sve dokle dopire sjećanje stanovnika ovog kraja, ritual pojavljivanjađurđevdanskog izvora je isti.
U zaleđu manstirske crkve, na mjestu gdje strme litice dodiruju njene temelje, tokom noći voda se smješta u malo udubljenje u stijeni, prirodno i nenametljivo kao da je tu oduvijek bila. Stijene najbliže udubljenju vlažne su, ali bez pukotina kroz koje voda može da se probije. Nemoguće je otkriti način na koji ona ispunjava lokvicu, nešto veću od šake. Kao da zapravo navire iz sitnih pora naborane kože prastarog kamena. A iznad izvora, visoko uz liticu, pećina isposnica svetog Grigorija Sinajita, osnivača manastira, čije mošti kao da bdiju nad čudesnim mjestom.
Do izgradnje manastira Gornjak, doveo je susret svetog Grigorija, jednog od sedam srpskih isposnika koji su sa Sinaja krajem XIV vijeka stigli u naše krajeve, i kneza srpskog Lazara Hrebeljanovića. Impresioniran mudrošću monaha, knez Lazar je odlučio da na mjestu ispod pećine u kojoj je obitavao stari isposnik podigne manastir kao znak zahvalnosti što je upoznao tog svetog čovjeka. I tako je, u godini 1379-oj, prislonjen uz kamenite vrleti planine, nastao hram Vavedenja Presvete Bogorodice – manastir Gornjak.
Podignut u stjenovitoj čeljusti klisure u prvo vrijeme nosio je ime Ždrelo, a tek je kasnije po oštrom gosrkom vjetru dobio ime Gornjak. Sveti Grigorije je bio prvi iguman manastira, ali nažalost veoma kratko. Umro je 1380, a njegove mošti su i danas u pećini iznad čudotvornog izvora. Odlukom Svetog arhijerejskog sinoda SPC, 1968. godine manastir je postao ženski i tada je počela njegova renesansa, nekako uporedo sa legendom o misterioznom izvoru.
Blagodeti ljekovite đurđevdanske vode osjetili su mnogi. Tvrdi se da najviše pomaže u liječenju očnih oboljenja, mada za to, naravno, nema zvanične potvrde. Voda iz udubljenja uzima se pažljivo, kašičicom ili pipetom, a mnogi se, pazeći na svaku kap, umivaju na licu mjesta.
Kao što je nepoznato poijreklo ovog izvora, isto je tako misterija i vrijeme kada se prvi put pojavio. Nekadašnja Igumanija Malenija, jedna od onih osoba koje ostave svoj pečat na svakome koga sretnu, pričala je da je u vrijeme kada se sestrinstvo, 1968. godine, iz manstira Lešo kod Tetova iselilo u Gornjak, izvor već postojao i da im je već pri dolasku ukazano na njegova ljekovita svojstva. Od tada, pričala je mati Malenija, izvor se redovno pojavljuje na Đurđevdan, čak i u godinama najvećih suša.
Zapravo, ne bi trebalo da bude pretjerano teško otkriti odakle potiče ljekovita voda i kakva su njena svojstva. Ali, kako objasniti činjenicu njenog periodičnog pojavljivanja. I to upravo na Đurđevdan. Možda je to upravo jedan od dokaza da su šeme prirodnih ciklusa iscrtane nama neobjašnjivim sistemom, ili znak da se u prirodi ipak ništa ne dešava pukim slučajem. Takođe, samo mjesto gdje se izvor neobjašnjivo pojavljuje navodi na razmišljanje o uticaju misteriozne energije, daleko moćnije od materijalne prirode. A ako već nema racionalnog objašnjenja, preostaje samo da se zagonetna pojava nazove – čudo.
Đurđevdanski izvor u manastiru Gornjak prkosi strogim zakonima geologije koja tvrdi da je njegovu pojavu moguće objasniti jednostavno – prirodnim rezervoarom u srcu planine i rotacijom zemljine kugle koja ga jednom godišnje dovodi u položaj da kroz nevidljive pukotine u stijeni izlije svoj sadržaj u prirodno udubljenje.
Međutim ova teorija, koju je istraživačima ove pojave iznio jedan od uglednih srpskih geologa, bila bi punovažna samo u slučaju da su godišnji ciklusi savršeno iste dužine. U suprotnom, baš prema geološkim zakonima, izvor bi barem svake četvrte, prestupne godine morao da se pojavljuje dan kasnije (ili, po nekim tumačenjima, dan ranije). Zašto za Đurđevdanski izvor ne važe utvrđeni zakoni zvanične nauke ostaje, za sada, nerazjašnjeno
(iz knjige “Najveće tajne i misterije Srbije”).
