Autobus koji je vozio na pokloničko putovanje četrdesetak putnika iz Trna kod Banjaluke u zagrljaj manastirira Srbije, u svanuće se zaustavio pred spomen česmom „Braći Jugovića“, ispred vjekovnog manastira Tronoša nedaleko od Loznice. Vođa puta sveštenik Aleksandar Pavičar obavijestio je putnike da počinje pokloničko obilaženje srpskih svetinja, a prva je manastir Tronoša. Ispred manastirskog kompleksa česma gdje iz deset cijevi izbija hladna voda koja simbolizuje devet Braće Jugovića i desetog starog Jug Bogdana, a legenda kaže.
Putnici koji su sat prije ponoći krenuli na ovo putovanje, iz Trna kod Laktaša umiše se i razdrijemaše a zvona manastirska ih pozvaše na jutarnje bogosluženje. Liturgija je bila prelijpa a posebno nam se dojmilo pojanje sestra ovog manastira koje su svojim umilnim glasovima ispunile manastirski kompleks nekom neznanom milinom onom sto dušu uspavljuje i ljepotom napuni.
Po završetku molitve ljubazne monahinje poslužiše goste čajom, kafom i ljutom manastirskom rakijom. Ispred manastira nalazi se kapela Svetog Pantelejmona sa česmom devet Jugovića. Izgrađena je od strane naroda Podrinja u čast Jug Bogdana i njegovih devet sinova koji su, po legendi, pred odlazak na Kosovski boj ovde prenoćili i napili se vode sa ovog izvora. Mnogo puta su ih kroz istoriju rušili, a sadašnja kapela sa česmom je podignuta 1968. godine.
Običaj ratarske svijeće
Za manastir Tronošu vezan je običaj „ratarske svijeće”, jedinstven u srpskoj crkvi. Sa početkom Vaskršnjeg posta, mještani šest okolnih sela prikupljaju čist pčelinji vosak od kojeg se na Veliku srijedu izlivaju svijeće, u narodu nazvane ratarske, težine preko 50 kg, a visine iznad 1,5 metar. One se na Veliki četvrtak u poslijepodnevnim časovima prilažu manastiru i postavljaju pored oltara. Pale se nedeljom i praznicima tokom cijele godine. Ostaci starih svijeća rastapaju se i miješaju sa novim voskom, kako bi se kroz sijveće prenosio „duh” prošlih vremena.
Ljubazni domaćin i nas upoznaše sa istorijom manastira i rekoše da je prva slova ovdje naučio i Vuk Karadžić koji je iz susjednog sela Tršića, kamo se upitusmo da ga razgledamo.
A ima se šta i vidjeti, sve lijepo uređeno i Vukova kuća i crkvica i biblioteka i vodenica, sve po zasluzi kako i dolikuje. Puni utisaka i hvale za one koji ovo rodno Vukovo mjesto urediše, nastavišmo putovanje prema novoj svetinji manastiru Kaona u opštini Vladimirci.
Uz put prema manastiru Kaona prođosmo kroz Brankovinu koja je iznjedrila našu veliku pjesnikinju Desanku Maksimović. Manastir Kaona prema narodnom predanju je zadužbina Ikonije, sestre Miloša Obilića. Predanje kaže da su dvije Miloševe sestre, Ikonija i Vida, pratile brata na Kosovo. Kad su stigle do „Ravne livade“ (iznad sadašnje manastirske crkve), Ikonija ode da donese bratu vode, i vraćajući se, reče mu: „O moj brate, što dobra konja vidjeh, još da je sedlo prema njemu“. U narodu se pod dobrim konjem podrazumijeva mjesto gde bi se mogla crkva sagraditi. „Blago imamo, sestro“, odgovori Miloš, pa mu načini sedlo, „a kad se ja vratim sa Kosova, pomoći ću ti i ja.“
Miloš se nije vratio. Ikonija je sagradila Kaonu, a Vida manastir u Vidojevici.
Starješina manastira Arsenije, koji je svojevremeno bio u pratnji blagopočivšeg patrijarha srpskog gospodina Pavla, ispriča nam nekoliko anegdota iz njegova života.
“Sretan sam što sam bio savremenik velikog čovjeka našeg patrijarha Pavla. Imao sam 19 godina i jednom prilikom u pećkoj patrijašiji, on upita ko je ovaj mali, rekoh da sam iz manastira Ćelije, a on reče da ću mu biti đakon. I tako i bi. Drugom prilikom jak vjetar poskida crepove sa nekoliko objekata patrijašije, a svi sveštenici krupni po stotinjak kilograma samo Pavle koji je tada bio vladika imadoše manje to jest oko 50. Postavljalo se pitanje ko će se popeti da popravi srušene crepove, „Evo ja ću najzgodnije je“, na opšte iznanađenje svih reče Pavle. Brzo i vješto se pope i postavi crepove na njihova mjesta. Još je bio na krovu na petnaestak metara visine upita ga šaleći se jedan sveštenik: “Vladiko hoćeš li mi dati dobru parohiju ili da sklanjam merdevine?“. „Čovječe božji o zemaljskim stvarima se razgovara na zemlji, drži te merdevine“, a svi prasnuše u smijeh.
Evo još jedne anegdote koja govori o njegovoj veličini. Malo po smrti njegove svetosti skupile se vladike i episkopi u Beogradu u patrijašiji pa najstariji među njima reče da je vrijeme da se bira novi patrijarh, a upita prisutnevladike:
“Koliko nas braćo, vladika ovdje ima?“.
Rekoše da ih je čedrdesetak.
“E da znate koga smo izgubili ko nas je napustio reći su vam kratko kada bi svih nas 40 sada umrlo ne bi ni stohiljada ljudi došlo a kraj njegovog odra je u tri dana prošlo million ljudi da znate kolika odgovornost je i pred nama i novim patrijarhom“.
Kaona je prvi manastir koji je uradio njegovu ikonu u novoj grobljanskoj crkvi, veliki je to bio čovjek, čovjek svetac kažem vam“.
Kao što su nas lijepo i bratski dočekali monasi Kaone tako nas i ispratiše i poželiše nam sreću, zdravlje i ponovno viđenje.
A nas put povede kroz brežuljkaste voćem i vinogradima obrasle predjele prema manstiru Ćelije koji je građen u XIII vijeku, a obnovljenu XVIII vijeku, manastir Ćelije nalazi se na proplanku iznad rijeke Gradac kod Valjeva. Izgradnja manastira Ćelije vezuje se za kralja Dragutina iz dinastije Nemanjića, koji je upravljao ovim krajevima od 1282. do 1317. godine. Crkva manastira Ćelije posvećena svetim Arhanđelima Mihajlu i Gavrilu. Iznad duge crkve manastira Ćelije, koja imA oblik bazilike, nalazi se devetostrano kube, dozidano 1936. godine. U prvim pisanim istorijskim izvorima Manastir Ćelije se pominje1560. godine. Nekoliko puta je spaljivan, a potom obnavljan.
U 19. vijeku, u vrijeme knjaza Miloša Obrenovića, u Ćelijama je osnovana osnovna škola, među prvima u Srbiji. U ovoj školi je vladika Nikolaj (Velimirović) ”prvi bukvar učio” i ‘’Ćelije cijelog života u srcu nosio kao prvu ljubav prema Bogu i rodu’’. U porti se nalazi zvonik Inekoliko starijih grobova, među kojima je, sjeverno od oltara, i grob vojvode Ilije Birčanina. Tu je i kivot sa moštima prepodobnog oca Ave Justina (Popovića), koji je svojim molitveničkim i isposničkim životom veoma doprineo ugledu manastira Ćelije.
Danas monahinje manastira Ćelije drže poznatu ikonopisačku školu, radeći po uzoru i tehnikom starih majstora i uspješno se bave i izdavačkom delatnošću. Danas je manastir Ćelije sedište umetničke i kulturne djelatnosti.
Veliki broj vjernika iz svih srpskih zemalja posjećuje i moli se nad kivotom sa Justinovim moštim koji kanonizovan kao svetac. Uvjerili smo se da mnoštvo naroda sa svih strana dolazi na njegov grob a ispričaše nam i za mnoga čuda koja se desiše.
Naša naredna destinacija je bila samo 7-8 kilometara udaljena a to je manastir Lelić koji se nalazi se u istoimenom selu blizu Valjeva (11 km). Manastir je zadužbina Vladike Nikolaja i njegovog oca Dragomira Velimirovića. Crkva je skromnog oblika u kome je moravski stil prožet sa novim arhitektonskim rešenjima. Ima oblik krsta sa kupolom iznad centralnog dijela hrama. Sagrađena je od kamena, cigle i sige. Ispred crkve je veliki zvonik i crkveni dom. 12. maja 1991. mošti Vladike Nikolaja su prenijete iz manastira Sveti Sava u Libertvilu (Ilinois SAD) u lelićku crkvu. U porti manastira se nalazi kapela, takođe zadužbina episkopa Nikolaja. Iste godine otvoren je muzej u krugu manastirske porte posvećen sjećanju na episkopa Nikolaja, jednog od najvećih umova Srpske Pravoslavne Crkve. U prelijepom manstiru nedeljnu liturgiju je služio naš duhovnik i vođa puta sveštenik iz Trnske crkve Aleksandar Pavičar uz sasluženje monaškog bratstva manastira Ćelije.
U manstiru Lelić sretnem starca koji reče da je drugovao sa ava Justinom i potvrdi nam je da bio vrlo duhovan i cijenjen, kako reče „Bio je lijek ya svaku boljku duše, pun svetosti i duhovnosti“. Taj starac nam reče da za tridest godina nije pripustipo ni jednu nedeljnu liturgiju ili u manastiru Ćelije ili u Leliću, a da je primijetio da mi koji dolazimo iz bratske republike Srpske rado posjećujemo naše svetinje u Valjeskom kraju, za koji reče da je pun manastira kojima se treba pokloniti.
Po završetku molitve i manastriskog posluženja uputili smo se u još jednu svetinju manastir Ilinje. Do manastira se dolazi iz pravca Šapca prema Loznici do mjesta Petlovače gde postoji oznaka desno za manastir Ilinje. Oko 6 km asfaltnog puta, pravo do manastira. Ranije je to bila seoska crkva, da bi 1986 god. osvešćena i prevedena u manastir. Pored crkve koja je posvećena Sv. Iliji nalazi se na manastirskom imanju, konak i pomoćne prostorije. Ovo je jedan od rijetkih manastira gdje se svake druge subote održava Jelej osvećenje; Najveće molitve za iscjelenje ljudi koje drži veliki i poštovani duhovnik, otac Isaija. Tu se ljudi pomazuju sedam puta protiv napada Đavola kao i mnogih bolesti. Poslje posluženja u lijepoj trpezariji ovog manastira u mačvanskoj ravnici uputili smo se ka svojoj Republici Srpskoj sretni i zadovoljni što posjetišmo ove srpske svetinje.
