Na današnji dan 1942. godine njemački vojnici i ustaše napali su narod Kozare, počinivši jedan od najvećih ratnih zločina na prostorima bivše Јugoslavije u Drugom svjetskom ratu – srpsko stanovništvo je ubijano i raseljeno, a poseban zločin počinjen je nad djecom.
Ofanziva Nijemaca i ustaških jedinica /oko 40.000 vojnika/ zatvorila je obruč oko slobodne teritorije kozarske oblasti.
Oko 80.000 srpskih civila našlo se na udaru nacističkih snaga, a branilo ih je 3.500 boraca Drugog krajiškog partizanskog odreda.
Ipak, Kozarčani su izdržali 50 dana teških borbi – poginulo je oko 1.700 partizana, ali je na nekim mjestima obruč probijen i spaseno je oko 15.000 civila.
Nijemci i ustaše spalili su i opljačkali sva srpska sela, pobili dio stanovništva, uključujući ranjenike, a oko 60.000 civila otjerali u logore, mahom u Јasenovac.
Agresorske snage sačinjavali su dijelovi Treće njemačke divizije, kao i glavnina Prvog zbora, odnosno korpusa ustaške Nezavisne Države Hrvatske /NDH/.
Najužasnija je sudbina srpske djece sa Kozare – neka su pobijena pred svojim kućama zajedno sa cijelim porodicama, a neka sa odvojena od roditelja i završila u logorima za djecu u NDH.
Majke su odvajane od djece i upućivane na rad u Njemačku u nacističke logore, a mališani prebacivani u posebne logore gdje su mnogi poumirali od gladi i tifusa.
Mnogi mališani su dodijeljeni porodicama u NDH – neki su nakon rata tražili svoju pravu rodbinu, a neki zauvijek ostali nesvjesni svog porijekla jer su bili suviše mali da bi zapamtili ili su im porodice pobijene.
U spasavanju srpske djece iz ustaških logora naročito se istakla Diana Budisavljević, koja se bavila humanitarnim radom u Zagrebu.
Ona je uspjela da hiljade srpskih mališana skloni iz Јasenovca, Siska i drugih logora.
Diana je u svom dnevniku svjedočila o užasima kroz koji su ta djeca prošla u ustaškim kazamatima. Ustaške snage su imale namjeru da neke mališane, kojima su pobile porodice, odgoje kao ustaše.
U Staroj Gradiški, jednom od logora u koji su dovođena srpska djeca, Diana Budisavljević srela se sa zloglasnim ubicom Maksom Luburićem, koji je bio bijesan što mora da pusti kozarske mališane.
Prema svjedočenju Budisavljevićeve, Luburić, jedan od najvećih ustaških zločinaca, rekao je da ima “dovoljno katoličke djece koja u Zagrebu rastu u bijedi, te da treba brinuti za njih, a ne za pravoslavnu djecu”.
Istorijski izvori navode da je najmanje 5.000 mališana sa Kozare poumiralo od bolesti i gladi ili ubijeno u Јasenovcu i okolnim mjestima.
Ostali su stradali po drugim ustaškim stratištima ili su internirani u neke porodice.
Stradanje naroda Kozare, koje je počelo 10. juna 1942. godine, zauvijek je izmijenilo domografsku strukturu tog područja. Bio je to genocid ustaša i Nijemaca nad srpskim stanovništvom i pokušaj njegovog zatiranja.
Kozarska epopeja jedna je od najkrvavijih na ovim prostorima tokom vlasti nacista i ustaša. Cijeli narod bio je meta napada i uništenja, ali je opstao zahvaljujući otporu i želji za slobodom.
/Srna/
