Poslije renoviranja partizanskog aviona kojim su se u Knešpolju tokom Drugog svjetskog rata prizemljili prvi partizanski piloti Franjo Kluz i Rudi Čajavec, ovaj spomenik NOB ponovo je na udaru vandala.
Letjelici i njenim pilotima o kojima je snimljen film „Partizanska eskadrila“ ukradeni su elisa i krilo, a ostali dio oštećen i demoliran.
U selu Međuvođe kod Kozarske Dubice, gdje je 1942. godine bio prvi partizanski aerodrom i počela se stvarati jugoslovenska avijacija, 1985. godine postavljen je avion kao uspomena na te slavne dane.
– Bio je to veliki i važan događaj za cijelo Potkozarje, jer je avion u ispravnom stanju iz Prijedora dovezen posebnim transportom. To je bilo veliko slavlje, narod je dolazio sa svih strana, održavani su zborovi i prepričavani događaji iz rata. O partizanskim pilotima Franji Kluzu i Rudiju Čajavecu narod je govorio sa velikim poštovanjem – pričao je za Srpskainfo prije nekoliko godina Stojan Banjac, bivši opštinski funkcioner i svjedok postavljanja aviona na ratnu pistu u Međuvođu.
Banjcu je tada povjeren i ključ letjelice, koja je tokom prošlog rata devastirana. Pod uticajem javnosti i potomaka oslobodilaca, opštinske vlasti u Kozarskoj Dubici finasirale su izradu replike aviona. Za ovaj posao te uređenje spomen-parka, prije 5 godina, koja je povjerena Aeroklubu iz Prijedora, dubička opština je obezbijedila 30.000 KM.
– Ni to nije bilo dugog vijeka. Opet je avion, ali u novom ruhu, oštećen. Neshvatljiv je odnos stanovništva prema ovom spomeniku, našoj važnoj tekovini. Nestala je elisa, jedno krilo je polomljeno, drugo odneseno, sve je pokvareno. Najveću štetu čine djeca i omladina koji se penju na avion, lome i uništavaju, a niko ih ne upozorava da to ne bi trebali da rade – ispričao nam je Darko Prodanović čija kuća je u prvom susjedstvu.
On žali zbog toga, oživljavajući davne i lijepe uspomene.
– Po ovom aerodromu i avionu poznati smo svuda. Nekada su ovdje održavani veliki narodni zborovi, Tito je dolazio. S aerodroma u Međuvođu maja 1942. godine izvršen je prvi borbeni let partizanske avijacije, a 21. maj je postao Dan avijacije JNA. Borbeni let su izvršili pilot Franjo Kluz i strijelac Ivica Mitračić. Nakon rata spomenik avijatičarima, na uzvišenju u blizini aviona, 27. jula 1951. otkrio je Josip Broz Tito – kazao je Prodanović.
Istoričari su zapisali da su prvi partizanski piloti Franjo Kluz iz okoline tadašnje Bosanske Dubice i Rudi Čajavec, rođen u Kaknju, ustaškim avionima s banjalučkog aerodroma Zalužani 23. maja 1942. prebjegli u Prijedor, na partizansku teritoriju. Avion kojim je upravljao Franjo Kluz, ubrzo nakon slijetanja u Prijedor, iz opreznosti prebačen je u Međuvođe, na rezervni aerodrom. Njemački lovac je 6. jula 1942. otkrio i zapalio Franjin avion „Potez 25“, što je onemogućilo daljnju akciju prvih partizanskih avijatičara, koji su, u uslovima ogromne neprijateljske prevlasti u vazduhu, uspjeli da se održe punih 45 dana, što je imalo znatan moralni i politički efekat.
Ostavši bez aviona, Kluz je ušao u sastav Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine i priključio Prvoj vazduhoplovnoj bazi u Livnu. Zajedno s ostalim vazduhoplovcima prešao je u Italiju, pa u sjevernu Afriku, gdje je ušao u sastav Prve eskadrile NOVJ, koju su, poslije intenzivne obuke, saveznici naoružali lovcima marke „spitfajer“. Poginuo je 14. septembra 1944. godine, kada je, kao vođa četvorke „spitfajera“, oboren od neprijateljske protivavionske artiljerije prilikom napada luke u Omišu.
Rudi Čajavec je tokom borbenog leta, “bregom 19” 4. augusta 1942, zajedno sa Mišom Jazbecom, prema istorijskim izvorima, zbog ranjavanja prinudno sletio u neprijateljsko okruženje, u selo Kadinjane pored Klašnica. Vidjevši da će biti zarobljen, ubio se, a Jazbec je zarobljen i prebačen u Zagreb, gdje je usljed mučenja u zatvoru umro.
Franjo Kluz i Rudi Čajavec proglašeni su narodnim herojima Jugoslavije 1948. godine.
Spomen obilježja
Na području opštine Kozarska Dubica, u Knešpolju i Potkozarju postoje obilježja mnogih događaja koji su imali presudnu ulogu tokom NOB, podsjeća Perica Bundalo, poslanik u NS RS. Većina spomenika je očuvana i obnovljena, ali je partizanski aerodrom sa letjelicom stalna meta vandala protiv kojih je, smatraju mještani Međuvođa, neophodno poreduzeti rigorozne kazne, a ovo važno mjesto staviti pod bolji nadzor.
/Srpskainfo/
